تهران میزبان گفتوگوهای منطقهای درباره افغانستان؛ غیبت طالبان چه پیامی دارد؟
به گزارش تیکاگو به نقل از اقتصاد آنلاین
به گزارش اقتصادآنلاین، تهران امروز یکشنبه، برای چهارمین کانون رایزنیهای منطقهای درباره افغانستان است. نشستی که با حضور نمایندگان ویژه کشورهای همسایه و بازگیران اثرگذار منطقهای شامل پاکستان، چین، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان و با هدف بررسی آخرین تحولات افغانستان، تقویت هماهنگی منطقهای و کمک به ثبات این کشور برگزار میشود.
در شرایطی که افغانستان همچنان با چالشهای عمیق سیاسی، اقتصادی و امنیتی دستوپنجه نرم میکند و آینده تعامل این کشور با همسایگانش، یکی از دغدغههای اصلی بازیگران منطقهای است.
غیبت طالبان و واکنش ایران
با وجود دعوت رسمی از حکومت طالبان، نمایندگان این گروه در نشست تهران حضور نیافتند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری خود با اشاره به این موضوع گفت که «از افغانستان دعوت شده بود، اما این تصمیم افغانستان بود که شرکت نکند و ما به آن احترام میگذاریم.» بقایی در عین حال تأکید کرد که تهران علاقهمند به حضور افغانستان در چنین چارچوبهایی بوده و معتقد است مشارکت کابل میتواند به تقویت تفاهم و کاهش مشکلات میان افغانستان و کشورهای همسایه کمک کند.
همزمان وزارت خارجه طالبان نیز اعلام کرد که نمایندگانش در نشست تهران شرکت نخواهند کرد. ضیاء احمد تکل، رئیس اطلاعات و روابط عمومی وزارت خارجه طالبان، در گفتوگو با رسانهها تأیید کرد که دعوتنامه دریافت شده، اما تصمیم بر عدم حضور گرفتهاند؛ تصمیمی که از نگاه طالبان، به دلیل «وجود روابط فعال دوجانبه و منطقهای» اتخاذ شده است.
در افتتاحیه نشست، محمدرضا بهرامی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت با تأکید بر اینکه عدم حضور نماینده طالبان «هیچ خدشهای به روابط دوجانبه تهران و کابل وارد نمیکند»، گفت ایران همچنان بر ادغام سیاسی و اقتصادی افغانستان در ساختارهای منطقهای تأکید دارد و ثبات این کشور را در گرو همکاری جمعی همسایگان میداند. با این حال بهرامی از تصمیم طالبان انتقاد کرد و گفت که ارزیابی تهران این بوده که حضور طالبان میتوانست روند ادغام افغانستان در محافل منطقهای را تسریع کند، اما ایران به تصمیم آنان احترام میگذارد.
روایت طالبان از غیبت در نشست تهران
در سوی دیگر، اما طالبان تلاش کرد تا غیبت خود را کمهزینه جلوه دهد. ضیاء احمد تکل اعلام کرد که حکومت سرپرست افغانستان از طریق سازمانهای منطقهای، فرمتهای موجود و سازوکارهای دوجانبه، بهطور مستمر با کشورهای منطقه در ارتباط است و در این مسیر به «پیشرفتهای عملی قابلتوجهی» دست یافته است. محمد نعیم وردک، معاون مالی و اداری وزارت خارجه طالبان، حتی پا را فراتر گذاشت و روابط با ایران را «در بهترین سطح تاریخی» توصیف کرد و گفت عدم حضور در نشست تهران هیچ تأثیر منفی بر مناسبات دو کشور نخواهد داشت.
واکنشها و انتقادات به طالبان
با این حال، این روایت طالبان با واکنشهای انتقادی مواجه شد. آصف درانی، نماینده ویژه پیشین پاکستان در امور افغانستان، تصمیم طالبان را نشانهای از «عدم بلوغ سیاسی» دانست و تأکید کرد که این گروه هنوز آمادگی مشارکت در گفتوگوهای چندجانبه درباره مسائل کلیدی افغانستان را ندارد. از نگاه بسیاری از تحلیلگران، عدم حضور طالبان در نشستی که بازیگران مهم منطقهای در آن حضور دارند، بیش از آنکه نشانه اعتمادبهنفس دیپلماتیک باشد، بیانگر تردید یا ناتوانی در پذیرش قواعد دیپلماسی چندجانبه است.
روابط ایران و افغانستان در دوره طالبان
روابط تهران و کابل پس از بازگشت طالبان به قدرت، مسیری پیچیده و چندلایه را طی کرده است. ایران، برخلاف برخی بازیگران، تلاش کرده میان واقعگرایی سیاسی و ملاحظات امنیتی توازن برقرار کند.
حفظ کانالهای ارتباطی، تأکید بر ثبات افغانستان، مدیریت مسائل مرزی، آب، مهاجران و امنیت، از محورهای اصلی سیاست ایران در قبال طالبان بوده است. با این حال، نشست تهران نشان داد که ایران بهدنبال فراتر رفتن از روابط صرفاً دوجانبه و کشاندن افغانستان به چارچوبهای همکاری منطقهای است؛ چارچوبهایی که میتواند به کاهش انزوا و افزایش مسئولیتپذیری طالبان بینجامد.
تهران و تلاش برای بازیگری منطقهای
برگزاری این نشست در چارچوب راهبرد کلان ایران برای ایفای نقش فعال در معادلات منطقهای نیز قابل تحلیل است. اسماعیل بقایی پیشتر تأکید کرده بود که ایران امنیت و ثبات در محیط همسایگی خود را از اهمیت اساسی برخوردار میداند و در همین راستا، کاهش تنش و تقویت تفاهم منطقهای را دنبال میکند.
نشست تهران، محصول رایزنیهای مستمر با کشورهای همسایه و قدرتهای منطقهای است و نشان میدهد تهران میکوشد خود را بهعنوان محور گفتوگو و هماهنگی درباره یکی از پیچیدهترین پروندههای منطقه معرفی کند.
پیامدهای غیبت طالبان
عدم حضور طالبان در چهارمین دور گفتوگوهای منطقهای درباره افغانستان، از نگاه بسیاری از ناظران، نوعی فرصتسوزی دیپلماتیک محسوب میشود. طالبان میتوانست از این تریبون برای طرح دیدگاههای خود، کاهش سوءتفاهمها و تعامل مستقیم با بازیگران کلیدی منطقه بهره ببرند. غیبت آنان، اما پیامی متناقض مخابره کرد؛ از یک سو ادعای روابط فعال و مؤثر و از سوی دیگر، کنارهگیری از مهمترین فرمت گفتوگوی جمعی درباره آینده افغانستان.
نشست تهران نشان داد که دیپلماسی منطقهای ایران همچنان میتواند فعال و اثرگذار باشد. چراکه ایران توانست بازیگران مهم را گردهم آورد و بستر گفتوگو درباره افغانستان را فراهم کند.
با این همه، باوجود تلاشهای ایران، به نظر میرسد مقامات طالبان در روابط دوجانبه رویکرد متفاوتی را دنبال میکنند. رویکردی که به ویژه در موضوعاتی مثل ندادن حقابه هیرمند به خوبی خود را نشان داده است.
