داده‌های CB Insights نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خطرپذیر به پایین‌ترین سطح خود در ۸ سال گذشته رسیده و نسبت به سال ۲۰۲۱ نصف شده است. «مسعود گودرزی»، فعال حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید سرمایه‌گذاران به‌دلیل شرایط پیچیده اقتصادی محتاطتر شده‌اند و ترجیح می‌دهند پولشان را در سبدهای کم‌ریسک قرار دهند. در این شرایط سخت، استارتاپ‌ها چه باید کنند؟
پلتفرم تحلیل بازار CB Insights به‌تازگی گزارشی از تأمین مالی خطرپذیر در سال 2024 منتشر کرده که داده‌های آن نشان می‌دهد تعداد و حجم سرمایه‌گذاری‌ها در 3 سال گذشته کاهش قابل‌توجهی یافته است.
«مسعود گودرزی»، مدیرعامل گروه تحلیلگران رتیبا که انواع خدمات سرمایه‌گذاری خطرپذیر را ارائه می‌کنند، این کاهش سرمایه‌گذاری‌ها را نشان‌دهنده تغییری جدی در شرایط اقتصادی دنیا می‌داند و دراین‌باره به دیجیاتو می‌گوید:
«به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران در دنیا محتاطتر شده‌اند. احتمالاً دلیل اصلی آن شرایط پیچیده اقتصادی است. تورم بالا، افزایش نرخ بهره، بحران‌های مالی، جنگ و ریسک‌های مالی که به‌صورت سیستماتیک وجود دارند، سرمایه‌گذاران را به‌سمت سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک‌تر سوق داده‌اند.»
به باور گودرزی، آنهایی که در استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای پرریسک حوزه تکنولوژی سرمایه‌گذاری می‌کردند، ترجیح می‌دهند پولشان را در سبدهای کم‌ریسک قرار دهند تا این دوره زمانی بگذرد.
روزهای سخت جذب سرمایه؛ از اقتصاد جهانی تا اکوسیستم ایران
اگرچه در گزارش CB Insights مستقیم به فضای سرمایه‌گذاری در ایران اشاره نشده، به گفته گودرزی، اکوسیستم استارتاپی ایران نیز از این روند مستثنی نیست. شرایط خاص اقتصادی کشور مانند تحریم‌ها، نوسانات ارزی و تورم بالا، تأثیری مشابه بر فضای سرمایه‌گذاری گذاشته است.
تجربه گروه رتیبا نیز نشان می‌دهد تعداد سرمایه‌گذاران کاهش یافته است و محتاطتر عمل می‌کنند. برخی از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند با مدل CVC (سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی) و در محدوده زنجیره ارزش خودشان سرمایه‌گذاری کنند و برخی دیگر سراغ کسب‌وکارهای بالغ‌تر رفته و مبالغ سرمایه‌گذاری‌شان (چک سایز) را کاهش داده‌اند.
در چنین شرایطی، استارتاپ‌ها باید چه مسیری را پیش بگیرند؟ گودرزی معتقد است کلید اصلی موفقیت، افزایش تاب‌آوری است. او با اشاره به گزارش CB Insights می‌گوید: «سرمایه‌گذاران امروز به‌دنبال کسب‌وکارهایی هستند که مدل کسب‌وکاری پایدار و مقاومی داشته باشند. توجه‌ها به سمت استارتاپ‌هایی است که بتوانند در شرایط اقتصادی سخت هم عملکرد خوبی نشان دهند.»
او یکی از مهم‌ترین راهکارها در شرایط فعلی را تمرکز بر بهینه‌سازی مدل کسبوکار می‌داند:
«استارتاپ‌ها باید ببینند چطور می‌توانند هزینه‌هایشان را کاهش دهند و مدل درآمدی‌شان را طوری طراحی کنند که در شرایط بحرانی و فضای عدم‌قطعیت هم پایدار بمانند. ما در رتیبا به کسب‌وکارهایی که خدمت ارائه می‌دهیم، توصیه می‌کنیم به‌جای تمرکز بر رشد سریع و گرفتن سهم بازار در کوتاه‌مدت، روی تاب‌آوری خود کسبوکار برنامه‌ریزی کنند؛ یعنی باید بتوانند با یک مدل کسبوکار مقاوم، شرایط اقتصادی، نوسانات و عدم‌قطعیت را به‌خوبی مدیریت کنند.»
او باور دارد اگر استارتاپ‌ها نشان دهند می‌توانند هم با حداقل هزینه به درآمد برسند هم مقیاس‌پذیری‌شان را حفظ کنند؛ سرمایه‌گذارهای بیشتری جذب آنها خواهند شد؛ بنابراین در شرایط فعلی فقط جذب سرمایه کافی نیست، باید این اقدامات را انجام داد:
بهینه‌کردن مدل کسبوکار
افزایش تاب‌آوری
بهینه‌سازی فرایندهای داخلی و ساختار مالی
فرصت هوش مصنوعی برای کسب‌وکارها
میان تمام این چالش‌ها، یک حوزه همچنان می‌درخشد. آمار نشان می‌دهد ۳۷ درصد حجم سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر سال ۲۰۲۴ به حوزه هوش مصنوعی اختصاص یافته و جالب اینکه هر ۵ معامله بزرگ این سال نیز مربوط به همین حوزه بوده است.
آیا توجه ویژه به هوش مصنوعی به معنای ازدست‌رفتن فرصت سایر حوزه‌هاست؟ گودرزی چنین نگاهی ندارد. او معتقد است استارتاپ‌های سایر حوزه‌ها مانند سلامت، فین‌تک و بیمه می‌توانند با بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی، هم سرعت رشد خود را افزایش دهند هم خدمات باکیفیت‌تری به مشتریانشان ارائه کنند.
در واقع کسب‌وکارها می‌توانند از این تکنولوژی برای بهینه‌کردن راهکارهایشان استفاده کنند. راهکارهایی که قرار است به حل مسائل در بازار هدف کمک کنند؛ برای مثال استارتاپ حوزه سلامت می‌تواند از هوش مصنوعی برای تحلیل بهتر داده‌های پزشکی و رفتار کاربران استفاده کند تا خدمات بهینه‌تری ارائه بدهد.
به باور گودرزی، هوش مصنوعی برای استارتاپ‌های ایرانی حتی می‌تواند جذاب‌تر هم باشد:
«اکوسیستم هوش مصنوعی در ایران به اندازه کشورهای دیگر پیشرفته نیست. در این شرایط، می‌توان موردهایی برای استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف پیدا کرد. اتفاقی که احتمالاً می‌تواند فرصت خوبی برای کسب‌وکارهای فعال در اکوسیستم ما باشد تا بتواننند رشد بهتری بکنند.»
به‌این‌ترتیب، شاید بتوان گفت مسیر عبور از این زمستان سخت، ترکیبی از تاب‌آوری و نوآوری است. استارتاپ‌ها باید درعین حفظ پایداری کسبوکار خود، از فرصت‌های نوین فناوری نیز غافل نشوند.
