استیضاح در مجلس؛ ابزاری برای نظارت یا سوءاستفاده؟
به گزارش تیکاگو به نقل از سلام نو
به گزارش سلام نو، در هر ساختار و نهادی، همواره این پتانسیل وجود دارد که برخی افراد از جایگاه و اختیارات خود به شیوهای غیرمنتظره و گاهاً نامناسب بهرهبرداری کنند. مجلس شورای اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. نمایندگان ملت با وظایف و اختیارات گستردهای که قانون اساسی به آنها محول کرده است، نقش محوری در نظارت بر عملکرد دولت و سایر نهادها دارند. اما این قدرت و اختیار، همواره با چالشها و نگرانیهایی همراه بوده است.
یکی از مهمترین ابزارهای نظارتی مجلس، «استیضاح» است. استیضاح به نمایندگان این امکان را میدهد که وزرا یا حتی رئیسجمهور را به دلیل عدم کفایت یا تخلف از وظایف قانونی، مورد سوال قرار دهند و در نهایت، در صورت عدم اقناع، آنها را از سمت خود برکنار کنند. این ابزار قدرتمند، در تئوری، برای تضمین پاسخگویی مسئولان و حفظ منافع عمومی طراحی شده است.
اما سؤال اساسی اینجاست که آیا همواره از این ابزار به درستی و در راستای اهداف اصلی آن استفاده میشود؟ آیا ممکن است استیضاح به جای یک سازوکار نظارتی کارآمد، به ابزاری برای تسویه حسابهای سیاسی، فشار آوردن برای کسب منافع شخصی یا گروهی، یا حتی باجخواهی تبدیل شود؟ این نگرانیها، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از نظامهای پارلمانی جهان نیز مطرح است.
برخی معتقدند که نفس وجود استیضاح، حتی اگر به سرانجام نرسد، میتواند دولت و وزرا را تحت فشار قرار دهد تا عملکرد بهتری داشته باشند و از تخلفات احتمالی دوری کنند. از این منظر، استیضاح یک شمشیر داموکلس بر سر مسئولان است که آنها را وادار به رعایت قانون و انجام وظایفشان میکند. این دیدگاه، بر جنبه پیشگیرانه و نظارتی استیضاح تأکید دارد.
در مقابل، منتقدان بر این باورند که استیضاح در برخی موارد، به صحنهای برای نمایش قدرت و مانورهای سیاسی تبدیل میشود. آنها اشاره میکنند که گاهی اوقات، نمایندگان با انگیزههایی غیر از ارتقای منافع ملی، اقدام به طرح استیضاح میکنند. این انگیزهها میتواند شامل کسب شهرت، جلب توجه افکار عمومی، تضعیف رقبای سیاسی، یا حتی فشار برای انتصاب افراد خاص در مناصب دولتی باشد.
تجربیات گذشته نشان داده است که طرح استیضاح لزوماً به معنای عدم کفایت وزیر یا رئیسجمهور نیست. گاهی اوقات، استیضاحها به دلیل اختلافات درونحزبی، فشارهای گروههای ذینفوذ یا حتی مسائل منطقهای و قومیتی مطرح میشوند. این نوع استیضاحها، نه تنها به بهبود عملکرد دولت کمک نمیکنند، بلکه ممکن است باعث بیثباتی و هدر رفتن وقت و انرژی مجلس و دولت شوند.
یکی از چالشهای اصلی در این زمینه، تفکیک استیضاحهای واقعی و مبتنی بر دلایل موجه از استیضاحهای با انگیزههای دیگر است. این تفکیک، هم برای افکار عمومی و هم برای خود نمایندگان دشوار است. از آنجایی که نمایندگان از مصونیت پارلمانی برخوردارند و مسئولیت حقوقی در قبال طرح استیضاح ندارند، این امر میتواند زمینه را برای سوءاستفاده از این ابزار فراهم کند.
برای جلوگیری از سوءاستفاده از ابزار استیضاح، راهکارهای مختلفی پیشنهاد شده است. یکی از این راهکارها، شفافیت بیشتر در فرآیند طرح و بررسی استیضاح است. اگر دلایل استیضاح به صورت دقیق و مستند به اطلاع عموم برسد و نمایندگان موظف به ارائه مستندات کافی باشند، امکان سوءاستفاده کاهش مییابد.
همچنین، تقویت اخلاق حرفهای و مسئولیتپذیری نمایندگان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. نمایندگان باید همواره منافع ملی را بر منافع شخصی یا گروهی ترجیح دهند و از ابزارهای نظارتی مجلس صرفاً در راستای اهداف قانونی و مشروع استفاده کنند. آموزش و آگاهسازی نمایندگان جدید در مورد حساسیت و اهمیت ابزارهایی مانند استیضاح نیز میتواند مؤثر باشد.
برخی کارشناسان نیز پیشنهاد میدهند که سازوکارهای داخلی مجلس برای بررسی اولویت و جدیت طرحهای استیضاح تقویت شود. به عنوان مثال، میتوان کمیتههای تخصصی را مسئول بررسی اولیه دلایل استیضاح کرد تا از طرح استیضاحهای بیمورد یا با انگیزههای غیرنظارتی جلوگیری شود.
در نهایت، نمیتوان به طور مطلق گفت که همه نمایندگان از ابزار استیضاح سوءاستفاده میکنند یا همه استیضاحها با انگیزههای پاک و صرفاً در راستای منافع ملی صورت میگیرد. واقعیت، ترکیبی از این دو است. آنچه اهمیت دارد، تلاش برای تقویت جنبه نظارتی و کارآمدی این ابزار و کاهش پتانسیل سوءاستفاده از آن است. این امر نیازمند هوشیاری نمایندگان، شفافیت در فرآیندها و نظارت دقیقتر بر عملکرد مجلس است تا اعتماد عمومی به نهاد قانونگذاری کشور حفظ و تقویت شود.
در هر صورت، وظیفه نمایندگان مجلس، دفاع از حقوق مردم و نظارت بر حسن اجرای قوانین است. استیضاح، اگر به درستی و با نیت خالصانه به کار گرفته شود، میتواند یکی از مؤثرترین ابزارها برای تحقق این وظیفه باشد. اما اگر این ابزار به بیراهه رود، میتواند به ابزاری برای تضعیف دولت و ایجاد بیثباتی تبدیل شود که در نهایت، به ضرر مردم و منافع ملی خواهد بود.
منبع: تسنیم
