مسجد کبود مزارشریف و زیارتگاه منسوب به حضرت علی، که یکی از پربازدیدترین بناهای تاریخی در شمال افغانستان به شمار می‌رود، در نتیجه بی‌توجهی رژیم طالبان در معرض آسیب و خرابی قرار گرفته است و شماری از ساکنان مزارشریف که در روزهای اخیر به این زیارتگاه رفته‌اند، با ارسال عکس‌هایی برای ایندیپندنت فارسی، از قریب‌الوقوع بودن خطر ریزش سقف و دیوارهای این مکان تاریخی، خبر داده‌اند.
این زیارتگاه تاریخی که به نام روضه شریف، روضه سخی و آرامگاه حضرت علی نیز شناخته می‌شود، در محله خواجه‌خیران در مرکز شهر مزارشریف واقع است و حدود ۷۰ جریب مساحت دارد.
یکی از این منابع که به دلیل نگرانی‌های امنیتی از ذکر نامش خودداری کرد، گفت: «از زمان سلطه طالبان بر افغانستان، برخی دیوارهای زیارتگاه از جمله در ورودی‌ها ریخته و کاشیهای فیروزه‌ای که نماد این زیارتگاه‌اند و بر ارزش تاریخی و فرهنگی آن افزوده‌اند، شکسته و ریخته‌اند.
این منبع افزود که ترک‌های سقف اصلی زیارتگاه و دیوارها که پیش از دوران طالبان هم وجود داشتند، حالا بزرگ‌تر شده‌اند و این خطر ریزش سقف و دیوارهای را بیشتر کرده است. به گفته او، بی‌توجهی طالبان به نظافت و زیباسازی این زیارتگاه هم باعث شده است باغچه‌ها و درخت‌های «چهارباغ» در محوطه این زیارتگاه آسیب ببینند.
در عکس‌هایی که به دست ایندیپندنت فارسی رسیده، هم فروریختگی‌ها، ترک‌های دیوار و ریختن کاشیهای فیروزه‌ای مشهود است. یکی از ورودی‌های زیارتگاه هم مانند مخروبه به نظر می‌رسد و پنجره کوچک آن پس از تخریب شدن، با پلاستیک پوشانده شده است.
رژیم طالبان از زمان بازگشت به قدرت در اوت ۲۰۲۱، برای بازسازی این زیارتگاه هیچ اقدامی انجام نداد. در آخرین ماه‌های حاکمیت دولت جمهوری در افغانستان، وزارت شهرسازی و مسکن وقت طرح بازسازی این زیارتگاه را در دست اجرا داشت و بودجه آن نیز به تصویب رسیده بود، اما با فروپاشی دولت، این طرح متوقف شد.
دولت پیشین افغانستان در سال ۲۰۲۰ با طرح ۱۱۹ میلیون افغانی، قصد بازسازی و ترمیم این بنای تاریخی را داشت، اما این طرح عملی نشد.
رژیم طالبان در سه سال و نیم سلطه بر افغانستان، چندین مکان تاریخی از جمله خانه احمدشاه درانی، بنیان‌گذار سلسله درانی‌ها و موسس افغانستان کنونی، را در قندهار بازسازی کرد و از ترمیم چند مکان تاریخی دیگر در شهرهای کابل و هرات خبر داد، اما به اماکن تاریخی و مذهبی در شمال افغانستان توجهی نکرده است. بر اساس اطلاعاتی که وزارت اطلاعات و فرهنگ رژیم طالبان منتشر کرده، برای بازسازی و ترمیم خانه احمدشاه درانی،۱۵ میلیون افغانی هزینه شده است.
ذبیح‌الله نورانی، رئیس اداره اطلاعات و فرهنگ طالبان در بلخ، پس از سفر ملا هبت‌الله آخندزاده به شمال افغانستان گفت که رهبر طالبان دستور بازسازی مسجد کبود را صادر کرده، با این حال همچنان اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.
اهمیت تاریخی مسجد کبود
بنای کنونی مسجد کبود حدود ۵۵۰ سال قدمت دارد و سال ۸۷۷ هجری قمری (۱۴۷۰ میلادی) در دوره حکومت سلطان حسین بایقرا، از پادشاهان تیموری و با ابتکار امیر علیشیر نوایی، وزیر او که یکی از برجسته‌ترین حامیان هنر و معماری اسلامی بود، ساخته شد. البته پیش از سال ۱۴۷۰ نیز در این مکان زیارتگاهی به نام «تل علی» وجود داشت که در دوران خلافت عباسیان تخریب شده بود. روایت‌های تاریخی حاکی از آن است که این مکان در قرن چهاردهم میلادی به‌عنوان محلی مقدس شناخته می‌شد.
بر اساس برخی روایت‌های مندرج در متون کهن مانند حبیب‌السیر، روضه‌الصفا و اسناد بازمانده از دوران قیام ابومسلم خراسانی، در رمضان سال ۱۲۹ هجری قمری، ابومسلم به دستور جعفر ابن محمد، امام ششم شیعیان، مامور شد پیکر جد او، علی، را که در نجف مدفون بود، به مکانی امن منتقل کند. این تصمیم به دلیل خطرات ناشی از دشمنی بنی‌امیه و احتمال هتک حرمت به مزار علی‌ابن‌ابیطالب اتخاذ شد. ابومسلم هم گروهی از یارانش را مامور این کار کرد و آن‌ها مخفیانه پیکر را از نجف به مرو شاه‌جهان و سپس دهکده‌ای به نام خواجه خیران در نزدیکی بلخ منتقل کردند و آنجا به خاک سپردند.
این آرامگاه بعدها در زمان سلطان حسین بایقرا (قرن نهم هجری قمری) بازسازی و به نام «روضه شریف» یا «مزارشریف» نامیده شد. بنای کنونی مسجد، نمونه‌ای برجسته از معماری عصر تیموری است. این بنا در طول تاریخ بارها مرمت و بازسازی شد؛ به‌ویژه در دوران صفویان، امان‌الله خان و پس از پایان جنگ‌های داخلی افغانستان.
این بنا به دلیل کاشیهای لاجوردی و فیروزه‌ای که در نمای آن استفاده شده، به نام «کبود» معروف است. گنبدهای مرتفع، مناره‌های بلند و تزیینات هندسی ظریف و نقش آیات قرآن بر این بنا، آن را به یکی از شاخص‌ترین آثار معماری اسلامی تبدیل کرده است.
از حدود ۱۵۰ سال پیش یک کارگاه کوچک تولید کاشی هم در محوطه این زیارتگاه فعالیت می‌کند که ۱۲ کارگر آن موظف‌اند کاشیهای موردنیاز این زیارتگاه را با روش دستی و سنتی تولید کنند.
مسجد کبود نه‌تنها یک مکان مذهبی است، بلکه مرکز تجمع‌های اجتماعی و فرهنگی نیز محسوب می‌شود. این مسجد به‌ویژه در ایام نوروز، میزبان هزاران زائر و گردشگر بود که برای جشن گرفتن سال نو به مزارشریف می‌آمدند و مراسم «جهنده بالا» در نوروز یکی از مهم‌ترین رویدادهای این مکان است که بازتابی از فرهنگ و هویت مردم افغانستان به شمار می‌رود، اما طالبان با بازگشت به قدرت، جشن گرفتن نوروز و برگزاری تجمع در مسجد کبود یا زیارتگاه حضرت علی را ممنوع کردند.
منبع: ایندیپندنت فارسی
