محمود دولتآبادی، نه تنها برای ما ایرانی‌‌ها که در ادبیات جهان نیز نامی شناخته‌شده است. او که در سال ۱۳۹۳ موفق به دریافت شوالیه فرانسه شد، به کتاب کلیدرش که لقب بلندترین رمان ایرانی را یدک می‌کشد، شهرت دارد. کتاب‌های دولتآبادی به توصیفات جذاب از زندگی روزمره مردم، صحبت‌کردن از شکاف‌‌‌‌های طبقاتی و آزادی‌های اجتماعی معروف هستند و به همین دلیل، در میان خوانندگان ایرانی و غیر ایرانی محبوبیت زیادی دارند.
با توجه به تنوع بالای آثار محمود دولتآبادی، شاید بپرسید که مطالعه این کتاب‌ها را از کجا باید شروع کنیم؟ آیا باید از همان ابتدا سراغ شاهکارهایی چون کلیدر برویم یا بهتر است آثار کوتاه‌تر او را انتخاب کنیم؟ در این مطلب، قرار است یک راهنمای جامع در اختیارتان قرار دهیم و به شما بگوییم که مطالعه کتاب‌های دولتآبادی را از کجا باید شروع کنید. با ما همراه باشید.
بهترین ترتیب برای مطالعه آثار دولتآبادی
اگر بخواهیم یک فهرست از آثار دولتآبادی تهیه کنیم، باید بیش از ۳۰ کتاب را نام ببریم. این تنوع بالا، موجب می‌شود که انتخاب گزینه مناسب برای شروع مطالعه این کتاب‌ها کمی چالش‌برانگیز باشد. در ادامه، به شما گفته‌ایم که بهترین ترتیب برای مطالعه این آثار کدام‌اند:
جای خالی سلوچ
داستان کتاب از جایی آغاز می‌شود که «سلوچ»، یکی از شخصیتهای قصه، به‌طور ناگهانی خانواده خود را ترک میکند. پس از ناپدیدشدن سلوچ، همه بار زندگی روی دوش همسر او، مرگان می‌افتد. حالا او مجبور است خود و فرزندانش را از تندباد فقر، نابرابری و سنت‌های روستایی نجات دهد. توصیفاتی که در کتاب جای خالی سلوچ ارائه شده‌اند، به‌قدری بدیع و منحصربه‌فرد هستند که تا صفحه آخر شما را میخکوب میکنند.
محمود دولتآبادی درباره نگارش این کتاب گفته‌است که او با خلق شخصیت مرگان، می‌‌خواسته سهم زنان در به‌دوش‌کشیدن زندگی را نشان دهد و بر این نکته که زنان نیز پابه‌پای مردان کارهای دشوار انجام می‌دهند، تأکید کند. برای آشناشدن با نثر و فضای فکری این نویسنده فقید، بهترین گزینه مطالعه کتاب جای خالی سلوچ است.
مشخصات کتاب جای خالی سلوچ
ناشر: چشمه
تعداد صفحات: ۴۰۵
«زخمی اگر بر قلب بنشیند، تو نه می‌توانی زخم را از قلبت وا بکنی و نه می‌توانی قلبت را دور بیندازی. زخم تکه‌ای از قلب توست. زخم اگر نباشد، قلبت هم نیست. زخم اگر نخواهی باشد، قلبت را باید بتوانی دور بیندازی. قلبت را چگونه دور می‌اندازی؟ زخم و قلبت یکی هستند.»
روز و شب یوسف
یوسف، پسری نوجوان است که همراه با مادر رنج‌کشیده و پدر کم‌حرف خود در یک خانه روستایی ساده زندگی میکنند. مادر یوسف خدمتکار خانواده ثروتمندان است و پدرش نیز شب‌ها در یک کارخانه کار میکند. او هر روز به خانه مردی از اهالی روستا می‌رود تا از او قرآن و شعر بیاموزد و گویی از این طریق، به‌دنبال معنا در دنیای پر از محرومیت خود است.
از خلال دغدغه‌ها، نگرانی‌‌ها، رنج‌ها و آرزوهای یوسف، موضوعاتی مثل دردهای اجتماعی، تناقض‌های طبقاتی و جامعه‌ای نابرابر را بهتصویر کشیده‌است. «روز و شب یوسف»، کتابی است که به گفته خود دولتآبادی، ایده آن در بحبوحه نگارش کتاب کلیدر به ذهنش خطور کرده‌است. او حتی مدتی از نگارش کلیدر دست کشیده‌بود تا ایده این کتاب را روی کاغذ بیاورد.
مشخصات کتاب روز و شب یوسف
ناشر: نگاه
تعداد صفحات: ۸۰
«از چیزی می‌ترسید. نمی‌دانست از چی؟ فقط حس می‌کرد می‌ترسد. شاید از خدا؟ آسمان بالای سرش بود.»
سلوک
داستان کتاب سلوک از زبان مردی میانسال به‌نام قیس روایت می‌شود که دلباخته دختری ۱۷ سال کوچک‌تر از خود شده‌است. برخلاف بسیاری از داستان‌های عاشقانه که روایتی شیرینی و پایانی خوش دارند، داستان این دلباختگی روایت‌‌هایی از تاریکی‌‌های حسادت، تملک و خودشیفتگی را به شما عرضه میکند. سلوک روایتی چندلایه دارد و جریان روایی آن بین اول‌شخص، دوم‌شخص و یکسری دست‌نوشته در نوسان است. اگر از طرفداران شیوه روایت جریان سیال ذهن هستید، قطعا از مطالعه این کتاب لذت خواهید برد.
مشخصات کتاب سلوک
ناشر: چشمه
تعداد صفحات: ۲۱۲
«دوست داشته شدن از سوى کسى که دوستش مى‌دارى، آن حس و حالتى است که در واژه‌ى عام و عادى خوشبختى نمى‌گنجد.»
طریق بسمل شدن
کتاب طریق بسمل شدن که برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ وارد بازار چاپ و نشر ایران شد، روایتی بسیار تلخ از جنگ ایران و عراق را به شما عرضه میکند. داستان کتاب، درباره رزمندگانی است که برای دستیابی به مخزن آب در دره‌ای پرخطر تلاش میکنند و طی این مأموریت نه‌چندان ساده، جدالی بی‌رحمانه با مرگ، سرنوشت و پوچی جنگ را تجربه میکنند. دولتآبادی در این کتاب، مدام زوایه دید را بین شخصیتهای مختلف تغییر می‌دهد و درماندگی، هراس و امیدهای از دست‌رفته آنها را چنان استادانه روایت میکند که تا مدت‌ها در ذهن شما باقی می‌ماند.
مشخصات کتاب طریق بسمل شدن
ناشر: نشر چشمه
تعداد صفحات: ۱۳۶
«من نیامده‌ام که از وادی نبودن به بود برگردم. تو که می‌دانی من نام یک پرنده هستم. و پرنده نابود نمی‌شود، بسمل می‌شود.»
کلیدر
پس از آنکه چند رمان کوتاه‌تر از دولتآبادی خواندید، نوبت آن است که سراغ شاهکار این نویسنده فقید بروید. کلیدر، طولانی‌ترین و یکی از مهم‌ترین رمان‌های فارسی است که محمود دولتآبادی آن را بر اساس سرگذشت واقعی گل‌محمد، قهرمان مردمی سبزوار، نوشته است. گل‌محمد برای مردم این خطه، مظهر مقاومت در برابر ظلم و اسطوره‌ای فراموش‌نشدنی است. داستان کتاب در استان خراسان جریان دارد و روایتی بی‌بدیل از مبارزه، فقر، عشق و ایستادگی در برابر ظلم را به شما ارائه میکند.
این رمان ۱۰ جلدی، بیش از ۱۰۰ شخصیت دارد و خود دولتآبادی درباره آن گفته‌است: «کلیدر کامل‌ترین کاری است که تصور می‌کرده‌ام بتوانم انجام دهم و شاید حتی از تصور خودم هم فراتر رفته‌است.» هیچ فارسی‌زبان اهل مطالعه‌ای، نباید مطالعه این شاهکار بزرگ را از دست بدهد.
مشخصات کتاب کلیدر
ناشر: فرهنگ معاصر
تعداد صفحات: ۳۰۳۴
«شیرینی زندگانی بیش از یک بار به کام آدم نمی‌نشیند، اما تلخی‌هایش هر بار تازه‌اند، هر بار تازه‌تر!»
روزگار سپری‌شده مردم سالخورده
تابه‌اینجا، ۵ تا از بهترین آثار دولتآبادی را مطالعه کرده‌اید؛ حالا وقت آن است که یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین آثار محمود دولتآبادی را مطالعه کنید. «روزگار سپری‌شده مردم سالخورده»، ۱۲ سال پس از کلیدر و در ۳ جلد با عناوین «اقلیم باد»، «برزخ خس» و «پایان جغد» نوشته شده‌است. داستان کتاب در روستای کلخچان رخ می‌دهد و روایت‌گر داستان زندگی پسری به‌نام عبدوی است. او در کودکی پدرش را از دست داده و حالا باید با ادامه‌دادن شغل پدرش (سلمانی)، بار خانواده‌اش را به‌دوش بکشد.
شیوه روایت این کتاب با سایر آثار دولتآبادی فرق دارد. روزگار سپری‌شده مردم سالخورده چندین راوی دارد که همه آنها (همان‌طور که از نام کتاب پیداست)، مردمانی سالخورده هستند. آنها از خلال مرور خاطراتشان، حافظه تاریخی و جمعی ملت ایران را مرور میکنند و ما را با تاریخ، فرهنگ و سرگذشت مردم سخت‌کوش و ستمدیده ایران آشنا میکنند.
مشخصات کتاب روزگار سپری‌شده مردم سالخورده
ناشر: چشمه
تعداد صفحات: ۱۵۴۷
«فاجعه‌ی زندگی من این است که یک بار زندگی را مثل زهر نوشیده‌ام و گذشته‌ام و اکنون که به اندیشیدن بدان بازگشته‌ام، احساس می‌کنم همان جام زهر را بی‌نهایت بار از نو و از نو می‌نوشم و می‌نوشم.»
بنی آدم
اگر مطالعه کتاب‌های فوق باعث شده‌است که دولتآبادی را نویسنده‌ای با نثر توصیفی و روایت‌های بلند و پرجزئیات بدانید، مطالعه این کتاب شما را غافلگیر خواهد کرد. بنی آدم، یک مجموعه داستان کوتاه است که هرکدام از آنها روایتی مستقل، سبکی مدرن و ساختاری غیر خطی دارند. نویسنده در این کتاب، تمامی قواعد و قوانین ادبیات کلاسیک را کنار گذاشته و ۶ داستان با جهانی متفاوت را خلق کرده‌است. هر چند که این کتاب تنها ۱۰۷ صفحه دارد، اما مطالعه آن برای خوانندگانی که به نثر کلیدر یا جای خالی سلوچ عادت دارند، کمی چالش‌برانگیز خواهد بود.
مشخصات کتاب بنی آدم
ناشر: نشر چشمه
تعداد صفحات: ۱۰۷
«عجیب آن که چهره‌ای رنگ‌پریده نداشت. بازوهایش را گرفتند و بردند طرف کاسه بیل جرثقیل، چارپایه و یک تن از کلاه پوشان هم با او برده شدند بالای ستون و مرد قوزی همچنان داشت آخرین تلاش‌هایش را می‌کرد مگر بتواند پایه‌ی چوبی پرچم را که تا حالا لق کرده‌بود، بیرون بیاورد؛ اما هنوز نتوانسته‌بود.»
نون نوشتن
اگر پس از مطالعه کتاب‌های فوق تمایل پیدا کرده‌اید که با دنیای درونی دولتآبادی، نحوه تفکر و آداب نویسندگی او آشنا شوید، باید کتاب «نون نوشتن» را بخوانید. علاوه بر این، اگر می‌خواهید حرفه نویسندگی را دنبال کنید و به مطالعه آثاری که به زندگی و عادات نویسندگان بزرگ می‌پردازند علاقه دارید، از مطالعه این کتاب لذت خواهید برد. نون نوشتن مجموعه‌ای از یادداشت‌‌های شخصی دولتآبادی طی ۱۵ سال است و به شما کمک میکند که به درک عمیق‌تری از آثار دولتآبادی دست پیدا کنید. او این کتاب را با صداقتی ستودنی نوشته‌است و با سبک نگارش خاص خود، شما را با احوالات و تفکراتش آشنا میکند.
مشخصات کتاب نون نوشتن
ناشر: چشمه
تعداد صفحات: ۲۱۶
«احساس می‌کنم دشوارترین کارها برای نویسنده – دست‌کم برای من – زندگی‌کردن است. واقعا چگونه باید زندگی کنم؟ همیشه احساس می‌کرده‌ام بلد نیستم زندگی کنم و آیا برای دیگران، دشوارترین امور زندگی‌کردن نیست؟ چقدر دشوار است زندگی‌کردن! فقط پس از اینکه کاری در نوشتن انجام می‌دهم، تازه به‌یاد می‌آورم که گویا در حین کار، مشغول زندگی‌کردن بوده‌ام و بس! و چه ثمر؟ چون وقتی به یادش می‌افتم که دیگر گذشته است! او را که خبر شد، خبری باز نیامد!»
درباره محمود دولتآبادی
محمود دولتآبادی، یکی از تأثیرگذارترین شخصیتهای ادبیات معاصر ایران، در سال ۱۳۱۹ در روستای دولت‌آباد سبزوار به‌دنیا آمده‌است. او که یکی از پرکارترین نویسنده‌ها در تاریخ ادبیات ایران است، در کودکی با اشعار و مرثیه‌هایی درباره قهرمان مردمی‌شان، گل‌محمد بزرگ شده‌است. تأثیراتی که او از این اشعار گرفته، به‌خوبی در آثار او به‌ویژه رمان کلیدر، مشهود است.
جالب است بدانید که دولتآبادی که خالق بیش از ۳۰ کتاب است، در طول زندگی‌اش مشاغل مختلفی را امتحان کرده و در نهایت، در دهه ۴۰، به تئاتر و نوشتن رو آورده‌است. او در نوشته‌هایش، رنج و مشقت روستائیان شرق ایران را بهتصویر کشیده و روایت زندگی مردم سرزمینش همواره برایش اهمیتی خاص داشته‌است. آثار محمود دولتآبادی که آقای رمان ایران لقب دارد، به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده‌اند و به این ترتیب، او یکی از شناخته‌شده‌ترین نویسنده ایرانی در سطح جهان محسوب می‌شود.
محمود دولتآبادی، داستان‌سرای بزرگ ایران!
هر چند که دولتآبادی آثار بسیار متنوعی دارد، اما با یک برنامه‌ریزی درست، به‌مرور می‌توانید مهم‌ترین آثار او را مطالعه کنید. اگر نمی‌دانید خوانش این کتاب‌ها را از کجا باید شروع کنید، ترتیبی که در این مطلب ارائه کردیم، می‌‌تواند کمک‌کننده باشد. به‌نظر شما بهترین اثر محمود دولتآبادی کدام است؟ اگر قبلا آثار او را مطالعه کرده‌اید، حتما نظرات خود را با ما نیز به‌اشتراک بگذارید.
