افسردگی اتفاق ناگواری است که بسیاری از ما حداقل یک بار هم که شده در برهه‌ای از زندگی‌مان با آن روبه‌رو شده‌ایم. افسردگی اختلال رایج سلامت روان است که به‌طور معمول در اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و در زنان شیوع بیشتری دارد. با این حال هر فردی در هر سنی می‌تواند به افسردگی مبتلا شود. روش‌های مختلفی برای کنترل و بهبود افسردگی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها دارودرمانی است.
داروهای ضد افسردگی تنوع بسیاری دارند و می‌توان گفت اثربخشی آن‌ها در افراد مختلف، متفاوت است. از همین روی پزشکان برای پیدا کردن داروی مناسب افسردگی برای یک بیمار خاص، عوامل و فاکتورهای مختلفی را در نظر می‌گیرند.
با توجه به این موضوع که افسردگی بر فعالیت مغز تأثیر می‌گذارد، داروهای مرتبط با درمان افسردگی نیز در ارتباط با مغز هستند. خوب است بدانید که داروهای ضد افسردگی رایج در کاهش علائم افسردگی مؤثرند؛ اما در عین حال گزینه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارد که در برخی موارد و بر اساس صلاح‌دید پزشک می‌توان به سراغ آن‌ها نیز رفت.
اگر برای‌تان این سؤال ایجاد شده که داروهای ضدافسردگی دقیقا چگونه کار می‌کنند؟ باید بگوییم که این داروها با تنظیم مواد شیمیایی خاصی در مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی) عمل می‌کنند. به‌طور کلی داروهای ضد افسردگی به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. رایج‌ترین این گروه‌ها عبارت‌اند از:
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRIs)
داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCAs)
داروهای ضد افسردگی چهارحلقهای
مسدود کننده‌های بازجذب دوپامین
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT1A
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT2
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT3
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)
علاوه‌بر این گروه‌ها، داروهای ضد افسردگی دیگری نیز وجود دارند که مکانیسم عملکرد متفاوتی دارند. همچنین برخی از مکمل‌های طبیعی نظیر خار مریم نیز برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند. در ادامه به توضیح هر یک از این داروهای مناسب افسردگی و عوارض جانبی آن‌ها خواهیم پرداخت.
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، پرکاربردترین دارو برای درمان افسردگی هستند. این گروه از داروهای ضدافسردگی چگونه کار می‌کنند؟ عدم تعادل سروتونین (یک انتقال‌دهنده عصبی) می‌تواند در بروز افسردگی نقش مؤثر داشته باشد. در این میان SSRIها با کاهش بازجذب سروتونین در مغز، سطح این ماده شیمیایی را افزایش می‌دهند. در نتیجه سیگنال‌های عصبی به شکل مؤثرتری منتقل شده و علائم افسردگی بهبود می‌یابند. انواع SSRIها عبارت‌اند از:
سرترالین (Zoloft)
فلوکستین (پروزاک، سارافم)
سیتالوپرام (Celexa)
اسیتالوپرام (Lexapro)
پاروکستین (Paxil,Pexeva,Brisdelle)
فلووکسامین (لووکس)
عوارض جانبی رایجSSRI ها عبارت‌اند از:
حالت تهوع
ایجاد اختلال در خواب
عصبی شدن
لرزش
مشکلات جنسی
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRIs)
SNRIها، گروه دیگری از داروهای ضد افسردگی هستند. این داروها با افزایش سطح دو انتقال‌دهنده عصبی مهم در مغز یعنی سروتونین و نوراپی‌نفرین عمل می‌کنند. در واقع این دو ماده شیمیایی در تنظیم خلق‌وخو نقش مهمی دارند. SNRIها با افزایش سطح این انتقال‌دهنده‌های عصبی به بهبود علائم افسردگی مانند احساس غمگینی، بی‌انرژی بودن و از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها کمک می‌کنند. از جمله داروهایی که در دسته SNRI قرار می‌گیرند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دسوونلافاکسین (Pristiq, Khedezla)
دولوکستین (Cymbalta)
لوومیلناسیپران (Fetzima)
ونلافاکسین (Effexor)
دولوکستین علاوه‌بر تأثیرات خود بر افسردگی، در تسکین درد نیز مؤثر است. در واقع این دارو با افزایش سطح سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز علاوه‌بر بهبود خلق‌وخو به کاهش شدت درد نیز کمک می‌کند. خوب است بدانید که درد مزمن می‌تواند یکی از عوامل ایجاد یا تشدید افسردگی باشد. همچنین در برخی موارد افراد افسرده حساسیت بیشتری نسبت به درد دارند و در چنین مواقعی SNRIها می‌توانند مفید ظاهر شوند. با این حال این دسته از داروهای ضد افسردگی نیز دارای یک سری عوارض هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حالت تهوع
خواب آلودگی
خستگی
یبوست
خشکی دهان
داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCAs)
داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCAs)، زمانی تجویز می‌شوند که درمان‌های اولیه‌ای مانند SSRIها مؤثر واقع نشوند. مکانیسم دقیق شیوه اثرگذاری TCAها در درمان افسردگی هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است. با این وجود این داروها نیز با افزایش سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز عمل می‌کنند. آیا می‌دانید کدام داروهای ضدافسردگی به این گروه تعلق دارند؟ برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
آمی تریپتیلین (Elavil)
آموکساپین (Asendin)
کلومیپرامین (Anafranil)
دزیپرامین (Norpramin)
دوکسپین (Silenor)
ایمی پرامین (Tofranil)
نورتریپتیلین (Pamelor)
پروتریپتیلین (Vivactil)
تریمیپرامین (Surmontil)
عوارض جانبیTCA ها نیز شامل موارد زیر است:
یبوست
خشکی دهان
خستگی
تاری دید
در موارد نادر این احتمال وجود دارد که پس از مصرف TCAها عوارض شدیدی مانند موارد زیر هم مشاهده شود:
فشار خون پایین
ضربان قلب نامنظم
تشنج
داروهای ضد افسردگی چهارحلقهای
داروهای ضد افسردگی چهارحلقهای (تتراسایکلیک) مانند ماپروتیلین (لودیومیل)، یکی دیگر از داروهایی هستند که برای درمان افسردگی و اضطراب تجویز می‌شوند. مکانیسم اثر این داروها بر اساس متعادل‌سازی انتقال‌دهنده‌های عصبی است و به این ترتیب به کاهش علائم افسردگی کمک می‌کند. با این وجود انتخاب و مصرف این داروها نیز باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود زیرا مانند سایر داروهای ضد افسردگی می‌توانند عوارض جانبی خاص خود را داشته باشند. از جمله عوارض این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
خواب آلودگی
ضعف
سبکی سر
سردرد
تاری دید
خشکی دهان
مسدود کننده‌های بازجذب دوپامین
مسدودکننده‌های بازجذب دوپامین مانند بوپروپیون از دیگر داروهای مناسب افسردگی هستند که با کاهش جذب مجدد دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز عمل می‌کنند. این داروها عمدتاً برای درمان افسردگی، اختلال عاطفی فصلی و ترک سیگار استفاده می‌شوند. عوارض این دسته از داروها عبارت‌اند:
حالت تهوع
استفراغ
یبوست
سرگیجه
تاری دید
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT1A
ویلازدون (Viibryd)، یک داروی ضدافسردگی از دسته آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT1A است. سازوکار اثرگذاری این دارو نیز بر اساس متعادل‌سازی سطح سروتونین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی است. با این وجود خوب است بدانید که ویلازدون عموماً در همان ابتدا برای درمان افسردگی تجویز نمی‌شود. این دارو اغلب زمانی تجویز می‌شود که سایر درمان‌ها مؤثر واقع نشوند یا عوارض جانبی قابل توجهی برای بیمار داشته باشند. این دارو هم بدون عوارض نیست و از عوارض جانبی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حالت تهوع
استفراغ
مشکل خواب
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT2
نفازودون و ترازودون دو دارویی هستند که برای درمان افسردگی به کار می‌روند. این داروها به‌عنوان آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT2 شناخته می‌شوند. با توجه به تاریخ شکل‌گیری این داروها، می‌توان گفت آن‌ها در دسته داروهای قدیمی ضد افسردگی قرار می‌گیرند. مکانیسم داروهای دسته آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT2 بر اساس تغییر در تعادل مواد شیمیایی مغز است که به بهبود علائم افسردگی کمک می‌کند. از جمله عوارض این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
خواب آلودگی
سرگیجه
خشکی دهان
آنتاگونیست‌های گیرنده 5-HT3
وورتیوکستین (برینتلیکس) یک داروی ضدافسردگی است که بر گیرنده‌های سروتونینی در مغز اثر می‌گذارد. این دارو با مسدود کردن گیرنده‌های 5-HT3 به تنظیم فعالیت مواد شیمیایی مغز کمک کرده و در نتیجه باعث بهبود علائم افسردگی می‌شود. عوارض جانبی رایج این دارو شامل موارد زیر است:
مشکلات جنسی
حالت تهوع
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI) از قدیمی‌ترین داروهای ضد افسردگی هستند. شیوه کار این داروها بر پایه افزایش سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند نوراپی‌نفرین، دوپامین و سروتونین است که با مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز محقق می‌شود. داروهایی که در این دسته قرار می‌گیرند برای درمان افسردگی مؤثرند اما به دلیل تداخلات دارویی زیاد با سایر داروها و برخی مواد غذایی، کمتر تجویز می‌شوند. همچنین ترکیب MAOI با سایر داروهای ضد افسردگی هم می‌تواند عوارض جدی‌ای به همراه داشته باشد. از جمله داروهای این گروه عبارت‌اند از:
ایزوکاربوکسازید (Marplan)
فنلزین (Nardil)
سلژیلین (Emsam)
ترانیل سیپرومین (Parnate)
از مهم‌ترین عوارض مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حالت تهوع
سرگیجه
خواب آلودگی
مشکل خواب
بی قراری
گزینه‌های طبیعی برای درمان افسردگی
با وجود اینکه داروهای زیادی برای درمان و کنترل افسردگی وجود دارند اما بسیاری از افراد به دنبال جایگزین‌های طبیعی برای درمان افسردگی هستند. برخی از افراد از این گزینه‌های طبیعی به‌عنوان مکمل درمان‌های دارویی استفاده می‌کنند و برخی دیگر آن‌ها را به‌عنوان مکمل در نظر می‌گیرند. در ادامه دو مورد از این گزینه‌های طبیعی برای درمان افسردگی را به شما معرفی کنیم که البته این موارد نیز باید فقط و فقط پس از تایید پزشک مصرف شوند؛ این دو مورد عبارت‌اند از:
خار مریم
یکی از گیاهانی که از آن برای درمان افسردگی استفاده می‌شود، خار مریم است. خار مریم از گذشته تا به الان برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود. با این وجود خوب است بدانید که مطالعات علمی در مورد اثربخشی خار مریم در درمان افسردگی، نتایج متناقضی را نشان داده‌اند. برخی تحقیقات حاکی از اثرات مثبت خفیف این گیاه هستند اما برخی دیگر چنین نتایجی را نشان نداده‌اند. توجه داشته باشید که خار مریم می‌تواند با داروهای دیگر تداخل داشته باشد و عوارض جانبی جدی‌ای ایجاد کند. از جمله داروهایی که خارمریم با آن‌ها تداخل دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
داروهای ضد تشنج
سیکلوسپورین
برخی از داروهای قلب
برخی از داروهای سرطان
برخی از داروهای HIV
استاتین‌های خاص
قرص‌های ضد بارداری
وارفارین (کومادین)
داروهای ضدافسردگی نسخه‌ای
اس-آدنوزیل ال متیونین
اس-آدنوزیل ال متیونین یا SAMe، ترکیبی طبیعی است که به‌عنوان مکملی برای درمان افسردگی در نظر گرفته می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده کهSAMe تا حدودی در بهبود علائم افسردگی خصوصا در موارد خفیف تا متوسط مؤثر است. بیشترین اثربخشی این مکمل در دوره‌های درمانی حدود شش هفته مشاهده می‌شود. با این وجود شایان ذکر است که اثربخشی SAMe در همه افراد یکسان نیست، زیرا به عوامل مختلفی از جمله شدت افسردگی و ویژگی‌های فردی بستگی دارد.
البته علی‌رغم این یافته‌ها هنوز هم نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد تا بتوان به‌طور قطع در مورد مکانیسم دقیق اثر SAMe و تداخل آن با سایر داروها اظهار نظر کرد. همچنین بهتر است قبل از استفاده از هرگونه مکمل با پزشک خود مشورت کنید. توجه داشته باشید که این مکمل هم می‌تواند عوارضی داشته باشد که شامل موارد زیر است:
حالت تهوع
اسهال
یبوست
سرگیجه
تحریک پذیری
اضطراب
تعریق
بی‌خوابی خفیف
انتخاب داروی مناسب افسردگی
پیدا کردن داروی ضد افسردگی مناسب مسئله‌ای کاملاً تخصصی است. توجه داشته باشید که هر فرد به‌طور متفاوتی به افسردگی پاسخ می‌دهد و در نتیجه دارویی که برای یک نفر مؤثر است، امکان دارد برای فرد دیگری مناسب نباشد. در نتیجه انتخاب داروی مناسب افسردگی فقط و فقط باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
توجه داشته باشید که عوامل متعددی در انتخاب داروی ضد افسردگی مؤثر هستند. شرایط کلی سلامت فرد، سایر داروهای مصرفی، عوارض جانبی احتمالی، هزینه دارو و تعداد یا مدت زمان مورد نیاز برای مصرف در این انتخاب داروی افسردگی اهمیت دارند.
عوارض جانبی سوء مصرف داروهای افسردگی
همان‌قدر که داروهای افسردگی می‌توانند در درمان این بیماری مؤثر باشند، اگر آن‌ها را به شکل خودسرانه مصرف کنید یا سوء مصرف داشته باشید، دچار عوارض مختلفی خواهید شد. استفاده نادرست از این داروها یا خارج از نظارت پزشک، می‌تواند اثرات منفی بسیاری روی سلامت جسمانی بگذارد. برخی از عوارض جانبی سوء مصرف داروهای افسردگی و مصرف خودسرانه آن‌ها عبارت‌اند از:
سندرم سروتونین
سوء مصرف داروهای ضد افسردگی خصوصا زمانی که با مصرف داروهای دیگر همراه می‌شوند، می‌توانند عوارض جدی‌ای مانند سندرم سروتونین، به همراه داشته باشند. این سندرم در اثر افزایش بیش از حد سطح سروتونین در بدن ایجاد می‌شود. علائم سندرم سروتونین مختلف بوده و می‌تواند از گیجی و انقباضات عضلانی خفیف گرفته تا تشنج و ضربان قلب نامنظم و حتی بیهوشی شدید را شامل شود.
هیپوناترمی
هیپوناترمی، یکی دیگر از نتایج مصرف خودسرانه داروهای افسردگی است. در هیپوناترمی سطح سدیم خون به شدت کاهش می‌یابد. این عارضه اصولاً در افراد مسن که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند، مشاهده می‌شود. علائم هیپوناترمی نیز مختلف بوده و شامل سردرد، درد عضلانی، بی‌قراری و حتی تشنج می‌شود.
دیابت
مصرف خودسرانه داروهای ضد افسردگی علاوه‌بر عوارض جانبی مختلف، می‌تواند خطرات بروز بیماری‌های دیگر را هم به همراه داشته باشد. یکی از این خطرات افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ است. مطالعات نشان می‌دهند افرادی که از داروهای ضد افسردگی خصوصاً در طولانی‌مدت استفاده می‌کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار خواهند گرفت.
افکار خودکشی
مصرف خودسرانه داروهای ضد افسردگی یا سوء مصرف آن‌ها خصوصاً در مراحل اولیه درمان، عوارض جانبی ناخواسته‌ای به همراه خواهند داشت. یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین این عوارض، ظهور یا تشدید افکار خودکشی است. البته این افکار لزوماً به معنای تمایل فرد به خودکشی نیست و در اصل به دلیل تغییرات شیمیایی در مغز در ابتدای فرایند درمان رخ می‌دهد.
منبع: Antidepressants: Types, Side Effects, Effectiveness, and More
