اصطلاح «قمر در عقرب» از جمله عباراتی است که هم در ادبیات و فرهنگ عامه فارسی کاربرد دارد و هم در علم نجوم جایگاه خاصی دارد. این پدیده در نجوم، زمانی رخ می‌دهد که ماه در مسیر حرکت خود در دایرهالبروج، وارد صورت فلکی عقرب می‌شود. اما در فرهنگ و گفتار فارسی، این عبارت به معنای وقوع شرایطی ناخوشایند یا بدشگون به کار می‌رود. در این مطلب، به بررسی مفهوم نجومی قمر در عقرب، نحوه محاسبه روزهای قمر در عقرب و چگونگی استفاده از این اصطلاح در ادبیات و فرهنگ عامه خواهیم پرداخت.
قمر در عقرب در علم نجوم
در علم نجوم، «قمر در عقرب» به موقعیتی اشاره دارد که ماه در دایرهالبروج از منطقه‌ای عبور می‌کند که به صورت فلکی عقرب تعلق دارد. صورت فلکی عقرب یکی از ۱۲ صورت فلکی اصلی است و در زمره برج‌های آبی به شمار می‌آید. به باور منجمان زمانی که ماه در این موقعیت قرار دارد، تأثیرات کیهانی خاصی رخ می‌دهد که ممکن است بر زمین و موجودات زنده اثرگذار باشد.
از دیدگاه نجومی، قمر در عقرب معمولاً به مدت چند روز در ماه اتفاق می‌افتد و به دلیل حرکت ماه در مدار خود نسبت به زمین، این پدیده دوره‌ای و موقت است. در بسیاری از تقویم‌های نجومی، زمان دقیق وقوع قمر در عقرب برای اهداف نجومی، طالع‌بینی یا تصمیم‌گیری در کارهای مهم مشخص می‌شود.
قمر در عقرب در فرهنگ و باورهای عامیانه
در فرهنگ عامه فارسی، «قمر در عقرب» مفهومی فراتر از یک پدیده نجومی دارد و معمولاً به شرایط بدشگون یا ناخوشایند اشاره می‌کند. در باورهای قدیمی، این دوره زمانی با انرژی منفی همراه دانسته می‌شد و مردم از انجام امور مهم مانند ازدواج، مسافرت یا آغاز کسب‌وکار در این زمان خودداری می‌کردند.
این باورها عمدتاً ریشه در تاثیرگذاری کیهان بر سرنوشت انسان‌ها دارد که در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف جهان نیز دیده می‌شود. اگرچه این اعتقادات پایه علمی محکمی ندارند، اما تأثیر آن‌ها در ادبیات و فرهنگ عامه ایران بسیار برجسته است. برای نمونه، در اشعار و حکایات کهن فارسی نیز گاهی از این عبارت به‌عنوان استعاره‌ای برای مشکلات یا دوران سخت استفاده شده است.
محاسبه روزهای قمر در عقرب
در علم نجوم، چرخش ماه در دایره البروج به دوازده برج تقسیم شده است، که شامل برج‌های حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت است. ماه به طور میانگین هر ۲۷ روز یک‌بار از این دوازده برج عبور می‌کند و معمولاً دو یا سه روز را در برج عقرب سپری می‌کند.
برج عقرب هشتمین برج دایره البروج است که خورشید سالی یک بار در آبان‌ماه به آن وارد می‌شود. از سوی دیگر، ماه به طور مکرر این برج را در گردش خود طی می‌کند و حدود دو روز در آن قرار دارد.
فرمول محاسبه قمر در عقرب
برای محاسبه زمان قمر در عقرب، می‌توانید از روش زیر استفاده کنید:
تاریخ را مشخص کنید: فرض کنید امروز ۲ مهر (معادل ۱۵ شوال) است.
افزودن روزها: به روز شمسی یک واحد اضافه کنید (در این مثال روز شمسی برابر ۳ و روز قمری برابر ۱۶ خواهد بود).
محاسبه: روز قمری را در عدد ۱۲.۲ ضرب کنید و نتیجه را با روز شمسی جمع کنید.
تقسیم بر ۳۰: حاصل جمع را بر عدد ۳۰ تقسیم کنید.
اضافه کردن عدد برج شمسی: حاصل تقسیم را با شماره برج شمسی (مهر=۷) جمع کنید.
تنظیم عدد: اگر عدد به دست آمده بیشتر از ۱۲ بود، ۱۲ را از آن کم کنید.
عدد نهایی که به دست می‌آورید، موقعیت ماه را در برج‌های دوازده‌گانه مشخص می‌کند. اگر عدد برابر با ۸ باشد، به معنای این است که قمر در عقرب قرار دارد.
قمر در عقرب و علم امروز
در دنیای مدرن و با پیشرفت علم، بسیاری از این باورها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نجوم به‌عنوان یک علم، تأثیر پدیده‌هایی مانند قمر در عقرب بر زندگی انسان را تأیید نمی‌کند، اما روان‌شناسان معتقدند که باورهای فرهنگی می‌توانند به‌صورت ناخودآگاه بر رفتار و تصمیم‌گیری افراد اثر بگذارند.
با این وجود، بسیاری از مردم همچنان به تاثیر قمر در عقرب معتقدند و زمان آن را در تصمیمات خود در نظر می‌گیرند. این موضوع نشان می‌دهد که ترکیب علم، فرهنگ و باورهای مردمی همچنان در تعامل پیچیده‌ای با یکدیگر قرار دارد.
