به گزارش کلیک از پنجمین گزارش سالانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان با حضور مدیرعامل فرابورس ، معاون سیاست گذاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری،جمعی از مدیران ارشد نظام بانکی، صندوق‌های پژوهش و فناوری و سکوهای تامین مالی جمعی و اعضای هیئت مدیره شرکت اعتبارسنجی ارزش‌آفرین اعتماد رونمایی شد.
نتایج پنجمین گزارش زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور نشان می‌دهد که ۶۷ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در دسته شرکت‌های نوپا قرار دارند، اما این شرکت‌ها تنها ۳ درصد از درآمد کل شرکت‌های دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل، ۸۲ درصد از فروش محصولات دانش‌بنیان توسط ۴۱۸ شرکت انجام شده است.
چالش‌های تأمین مالی و ساختار بازار دانش‌بنیان‌ها
مصطفی عرب، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان، در مراسم رونمایی از این گزارش با اشاره به چالش‌های تأمین مالی شرکت‌های نوپا گفت: «تنها ۴۰ درصد از شرکت‌های دانشگاهی موفق به دریافت تأمین مالی شده‌اند. این موضوع عمدتاً به دلیل عدم توانایی در جذب منابع و نبود زیرساخت‌های لازم برای تأمین مالی این شرکت‌هاست.»
وی همچنین افزود: «۸۲ درصد از فروش محصولات دانش‌بنیان کشور توسط ۴۱۸ شرکت انجام شده که نشان‌دهنده تمرکز بازار در دست تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ است. این در حالی است که ۶۷ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان در گروه نوپا طبقه‌بندی می‌شوند و تنها ۳ درصد از درآمد این اکوسیستم را تولید می‌کنند.»
افزایش ۲۰ درصدی تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان
طبق این گزارش، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر به‌طور متوسط سالانه ۲۰ درصد افزایش یافته و در سال ۱۴۰۲ به ۹۷۳۳ شرکت رسیده است. از این تعداد، ۶۷ درصد نوپا هستند و تنها ۱۲ درصد از شرکت‌های فعال در بازار سرمایه توانسته‌اند مجوز دانش‌بنیانی دریافت کنند که سهم آن‌ها از ارزش بازار تنها ۶ درصد بوده است.
رتبه‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان و رشد اقتصادی
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود به رتبه‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: «درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان از سال ۹۶ تاکنون ۳۲ برابر شده است که بخشی از این افزایش ناشی از شرایط تورمی و رشد تعداد شرکت‌ها بوده، اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد که رشد واقعی نیز در این شرکت‌ها اتفاق افتاده است. با تعدیل اثرات تورمی، شاهد رشد ۵۰ درصدی در این بازه زمانی هستیم.»
وی همچنین تأکید کرد: «تنها ۲۳ درصد از درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان مربوط به محصولات دانش‌بنیان است. بنابراین، اگر بخواهیم رشد اقتصادی در این حوزه محقق شود، علاوه بر توسعه اندازه شرکت‌ها، باید به افزایش فروش محصولات دانش‌بنیان نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم.»
سیستم بانکی، تأمین‌کننده اصلی مالی دانش‌بنیان‌ها
این گزارش نشان می‌دهد که بار اصلی تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان بر دوش سیستم بانکی است و در سال ۱۴۰۲ میزان مانده وام‌های اعطاشده به این شرکت‌ها به ۲۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. با این حال، تنها ۴۱ درصد از شرکت‌ها موفق به دریافت این تسهیلات شده‌اند و ۵۹ درصد دیگر به دلیل مشکلاتی مانند نداشتن وثیقه یا عدم امکان تعامل با بانک‌ها از این خدمات محروم مانده‌اند.
عرب در این رابطه گفت: «اگرچه سیستم بانکی حجم بالایی از وام را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده، اما این وام‌ها عمدتاً ماهیت حمایتی ندارند و بسیاری از این شرکت‌ها می‌توانند از این تسهیلات بدون نیاز به مجوز دانش‌بنیانی استفاده کنند. ازاین‌رو، توسعه مدل‌های جدید تأمین مالی و اعتبارسنجی می‌تواند جایگزین مناسبی برای روش‌های سنتی باشد.»
عملکرد صندوق‌های پژوهش و فناوری
بر اساس این گزارش، صندوق‌های پژوهش و فناوری در سال گذشته حدود ۱۰ درصد از حجم ضمانت‌نامه‌های صادرشده را به خود اختصاص داده‌اند. درحالی‌که سیستم بانکی ۱۹۲ هزار میلیارد تومان ضمانت‌نامه فعال صادر کرده، ۹۴ درصد از این ضمانت‌نامه‌ها ماهیت پیمانی دارند و تنها ۲۰ درصد از ضمانت‌نامه‌های صندوق‌های پژوهش و فناوری به تعهد پرداخت اختصاص یافته است.
تمرکز اکوسیستم دانش‌بنیان در تهران
یکی از نکات کلیدی این گزارش، تمرکز جغرافیایی اکوسیستم دانش‌بنیان است. بر اساس داده‌های منتشرشده، ۵۰ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در استان تهران مستقر هستند و ۴۵ درصد از درآمد این شرکت‌ها نیز در این استان تولید می‌شود. همچنین، ۳۵ درصد از تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان به تهران اختصاص دارد.
جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری
در فصل آخر این گزارش، وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری مورد بررسی قرار گرفته است. عرب در این باره گفت: «ما در این گزارش علاوه بر ارائه تصویری از وضعیت نوآوری در ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه، به بررسی تطابق داده‌های داخلی با شاخص‌های جهانی پرداخته‌ایم. برخی تناقضات در این داده‌ها وجود دارد که می‌تواند نشان‌دهنده کاستی‌هایی در سیستم گزارش‌دهی باشد.»
وی در پایان تأکید کرد: «از تمامی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران دعوت می‌کنیم که با بررسی دقیق‌تر این گزارش، در ارائه تصویری شفاف‌تر از وضعیت دانش‌بنیان کشور مشارکت کنند. همچنین، ما آماده پذیرش تحلیل‌ها و پیشنهادهای سیاستی مبتنی بر داده‌ها هستیم که بتواند به بهبود روندهای تصمیم‌گیری در این حوزه کمک کند.»
این گزارش نشان می‌دهد که با وجود رشد کمّی شرکت‌های دانش‌بنیان، تمرکز درآمد و فروش همچنان در اختیار تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ است. همچنین، چالش‌های تأمین مالی و وابستگی بالا به سیستم بانکی از جمله موانع اصلی توسعه این اکوسیستم محسوب می‌شود.
