روانآبهایی که هدر میروند – سلامت نیوز
به گزارش تیکاگو به نقل ازسلامت نیوز
به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، در شرایطی که ایران یکی از پیچیدهترین بحرانهای خشکسالی چنددهه اخیر را تجربه میکند، مدیریت هوشمندانه منابع آبی موجود بهویژه آب بارانهایی که در حال نزول است، از اولویتهای ملی بهشمار میآید. بهرغم کاهش کلی بارندگی، تغییر الگوهای اقلیمی باعث وقوع بارشهای متمرکز و سیلآسا شده است.
این چالش در عین حال فرصت بزرگی است. زیرا استحصال و ذخیره این آب نهفقط میتواند به احیای منابع آب زیرزمینی کمک کرده و بخشی از نیاز آبی کشور را تأمین کند بلکه عاملی کلیدی در کاهش وقوع سیلابهای ویرانگر و جلوگیری از آسیب و ضرر و زیان به مناطق مختلف کشور است.
دادههای اقلیمی نشاندهنده شرایط ویژهای است که مدیریت آب در ایران رادشوار کرده. متوسط بارندگی سالانه ایران حدود ۲۵۰میلیمتر است که تقریبا یکسوم میانگین جهانی برآورد میشود. در مقابل میزان تبخیر سالانه به بیش از ۲۵۰۰میلیمتر میرسد.این به آن معناست که بخش عمده بارشهای موجود پیش از آنکه بتواند ذخیره یا مورد استفاده قرار گیرد از دست میرود. نکته قابل تأمل دیگر توزیع نامتوازن مصرف است بهطوری که حدود ۸۸درصد از آب کشور در بخش کشاورزی با راندمان پایین مصرف میشود. با تشدید تغییرات اقلیمی، بارشها الگویی ناپایدار و متمرکز بهخود گرفتهاند.
بارندگیهای زمستانه به بهاره و تابستانه تغییر کرده و بهجای برف بهصورت باران میبارد. بارش برف بهدلیل ذوب تدریجی، منبع تغذیهکننده مطمئنی برای رودخانهها و سفرههای آب زیرزمینی است، در حالی که بارانهای شدید بهسرعت به روانآب و سیل تبدیل میشود و فرصت نفوذ کمتری دارد.حجم آب ازدست رفته درسیلابها نشاندهنده ظرفیت عظیم استفاده نشده است. بهعنوان مثال در سال۱۳۹۸حجم سیلاب تخلیه شده حدود ۲۰میلیارد متر مکعب گزارش شده است. این رقم بیش از هفت برابر کل مصرف آب بخش صنعت کشور است.
استحصال بهصورت خرد و کلان
دکتر سیامک کلامی، کارشناس حوزه آبخیزداری و مدیریت آب با بیان اینکه با توجه به وضعیت ایران و بارانهایی که به یکباره و سیلآسا میبارند باید استحصال این آبها در سطح خرد و کلان صورت بگیرد به جامجم میگوید: هسته اصلی مدیریت روانآبها و پایهایترین راهکار برای مقابله با خشکسالی و استحصال آب باران بهصورتهای مختلف است. اجرای طرحهایی مانند ایجاد حوضچههای جمعآوری، ساخت بندهای خاکی و سنگی و پخش سیلاب در عرصههای طبیعی و کشاورزی مهمترین اقدام در کوتاهمدت است.»
او ادامه میدهد: «این سازههای کمهزینه، سرعت روانآب را کاهش داده و فرصت نفوذ آب به خاک و تغذیه آبخوانها را فراهم میکند. نصب سامانههای جمعآوری آب باران از پشتبامها و معابر برای استفاده در مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز، شستوشو و توالتها از جمله اقداماتی است که شهرداریها نسبت به آن بیتوجهند. براساس برآوردها، استفاده از این روش در یک واحد مسکونی میتواند تا ۵۴درصد در مصرف آب شرب صرفهجویی ایجاد کند.»
انجام همزمان طرحها و پروژهها
ایران آنقدر از کمآبی در مضیقه است که الزام به انجام چندین پروژه بهصورت همزمان برای آن یکضرورت باشد. بر همین اساس باید بهطور همزمان بهسمت کاهش چشمگیر تلفات تبخیر و جلوگیری از تلفات حاصل از سیلابها در کشور گام برداشت. با تسریع نفوذ دادن آب به سفرههای آب زیرزمینی در حقیقت در مسیر اجرایی شدن همزمان این دو هدف اقدام شده است.
سیدهاشم حمیدیان، کارشناس حوزه آب درباره راهکار کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت چالش آبی کشور با توجه به خشکسالی یا ترسالیهایی که بهطور سینوسی شاهد آن هستیم به جامجم میگوید: «اگر آبی که بر اثر بارندگیها شاهد آن هستیم در سفرههای آب زیرزمینی نفوذ داده شود بهراحتی از دست میرود. چون یا بر اثر تابش نور خورشید و وزش باد تبخیر میشود یا با جاری شدن روی زمین در سراشیبیها، قدرت تخریبی مییابد و علاوه بر ایجاد آسیب از دسترس خارج میشود. اگر ازابتدای بارشها بتوانیم این نزولات را بهسمت سفرههای آب زیرزمینی نفوذ دهیم از تلفات حدود ۷۰درصدی آب باران در کشور کاستهایم.»
او با تأکید بر اینکه بهخاطر بیبرنامگیها و انجامنشدن طرحهایی مثل آبخیزداری حدود ۸۰درصد از نزولات آسمانی را بهراحتی از دست میدهیم، ادامه میدهد: «تقریبا ۱۰درصد از بارندگیهای کشور تبدیل به سیلاب میشود و آسیبها و خسارات خاص خودش را به مردم و زمینهای زراعی وارد میکند. این در حالی است که با مدیریت روانآبها، حتی به میزان ۳۰ تا ۴۰درصد میتوان شاهد تعریف منابع آبی جدید برای مدیریت چالش آب کشور باشیم. بنابراین ایران تنها میتواند درمجموع از ۲۰درصد منابع آبی خود استفاده کند که حتی در بسیاری از موارد از همین میزان نیز بهرهبرداری
حداکثری ندارد.»
به گفته این کارشناس حوزه آب، در این میان نبایدسهم تلفات شبکه توزیع وانتقال آب رافراموش کنیم امااین رقم ۸۰درصدی هدررفت نزولات آسمانی و تبخیرات، بهطور کامل از دست میرود.
حمیدیان توضیح میدهد: «در وهله نخست باید رقم تلفات سیل و تبخیر آب را که میتوان آن را مهار و مورد استفاده قرار دهیم، کاهش داده یا به سفرههای آب زیرزمینی منتقل کنیم؛ آن هم در شرایطی که سفرههای آب زیرزمینی به هیچ عنوان شرایط مطلوبی از نظر ذخیرهسازی ندارند.»
ادغام فناوری و نوآوری
بهکارگیری فناوریهای نوین و مدلهای مالی خلاقانه میتواند سرعت و مقیاس اجرای پروژهها را افزایش دهد.وقتی با کمبود شدید آب مواجه هستیم، استفاده از سامانههای آبیاری هوشمند و قطرهای که مطابق برآوردها میتواند مصرف آب در کشاورزی را تا ۳۰درصد کاهش و بازده محصول را تا ۲۰درصد افزایش دهد، میبایست در دستور کار سازمانها و وزارتخانه جهاد کشاورزی قرار گیرد. فناوریهای دیگری مانند هیدروپنلها که توانمندی تولید آب از رطوبت هوا با انرژی خورشیدی را دارند نیز بهعنوان راهکار مکمل برای مناطق خاص پیشنهاد میشود.
