غزال زیاری: شاید اگر در نگاه اول در تصاویر هوایی به چنین صحنه‌ای برخورد کنید، نتوانید حدس بزنید که این سازه‌ها، ساخته دست بشر باشند.
گرچه چنین سازه‌هایی در مناطق بایر سراسر دنیا از خاورمیانه گرفته تا چین دیده می‌شوند، اما یکی از طولانی‌ترین این سازه‌ها در زارچ یزد ساخته‌شده که حدود ۸۰ کیلومتر طول و بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد.
این سوراخ‌ها که به‌صورت موازی حفرشده‌اند، قنات یا سیستم آب زیرزمینی باستانی هستند که بدون نیاز به پمپ یا ماشین‌آلات و ابزارهای امروزی و تنها به لطف جاذبه زمین، آب را از سفره‌های زیرزمینی یا چاه‌ها به روی سطح زمین می‌آورند. این سوراخ‌ها نیز نقاط دسترسی برای ساختن و حفظ این قنات‌ها هستند.
طول مسیر قنات زارچ یزد از کوه‌های فهرج تا زارچ است که حدود ۸۰ کیلومتر طول دارد و بیش از ۲۱۱۵ حلقه چاه در مسیر این قنات حفر شده است. این قنات دارای سه‌شاخه یا تونل زیرزمینی مجزاست که شاخه‌های ابراهیم خویدکی و شیرین، خشک‌شده‌اند و در حال حاضر فقط شاخه شور به طول ۷۱ کیلومتر آبدهی دارد که میزان آبدهی آن در بالادست قنات، ۶۰ لیتر در ثانیه و در مظهر قنات، ۲۸ لیتر در ثانیه است.
قنات زارچ در ۱۶ تیر ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۶ قنات زارچ با عنوان طولانی‌ترین قنات ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
تدوین: آرزو مهرآبادی
