روز سیزده بدر روزی که در تقویم ایران، به‌عنوان نمادی از پایان جشن‌های رسمی نوروزی و آغاز فصل نو در چرخه طبیعت شناخته می‌شود. این روز برای ایرانیان همیشه با مجموعه آداب‌ورسوم خاص و منحصربه‌فردی همراه بوده است. این روز، فرصتی عالی برای دوهمی‌های خانوادگی و دوستانه در دل طبیعت بکر و گذراندن لحظات شادی و نشاط در کنار یکدیگر و حتی خرید عیدی برای بچه ها است.
تاریخچه جشن سیزده بدر
جشن سیزده بدر، یکی از رسوم دیرینه ایرانیان، همواره در طول تاریخ جایگاه ویژه‌ای برای ایرانیان داشته است. بااین‌حال، تعیین دقیق زمان پیدایش این سنت ابهاماتی دارد. در ایران باستان، سیزدهمین روز هر ماه در تقویم زرتشتی به ایزد تیر یا تیشتر (ایزد باران و نگهبان ستوران)، اختصاص داشت.
در دوران خشکسالی، نیاکان ما در روز 13 فروردین به طبیعت پناه می‌بردند و برای پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی، آیین‌های خاصی را اجرا می‌کردند و دعای تیریشت را زمزمه می‌کردند. در دوره ساسانیان، این رسم از دربار شاهنشاهی آغاز می‌شد و به مدت شش روز ادامه داشت. مردم در این زمان در باغ‌ها و بوستان‌ها به گردش و تفریح می‌پرداختند و آواز و سرود می‌خواندند. در این دوران، کاشت سبزه نیز مرسوم بود و مردم معتقد بودند با کاشتن سبزه، زودتر به رویش سبزی‌ها کمک می‌کنند. همچنین، این کار به‌نوعی یادآور رویش دوباره سیاوش (ایزد نباتی)، بود.
در معماری خانه‌های قدیمی سقف گنبدی نماد آسمان، کف مسطح نماد زمین بود و کاشت سبزه در خانه نمادی از پیوند آسمانی و زمینی به شمار می‌رفت. در دوره‌ی قاجار، سیزده بدر به جشنی عمومی تبدیل شد و تمام مردم در فضاهای باز به شادی و پایکوبی می‌پرداختند. خانواده‌ها با سماور و خوراکی‌های خود به دل طبیعت می‌رفتند و خوراکی‌های خاصی از جمله کاهو سکنجبین و آش رشته همراه خود می‌بردند.
سیزده بدر به چه معناست؟
اگرچه بسیاری بر این باورند که سیزده بدر به معنای بیرون کردن نحسی عدد سیزده است. اما بررسی لغت‌نامه‌های فارسی نشان می‌دهد که واژه «در» می‌تواند مخفف دره و دشت یا به معنای طرف و سوی باشد؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که معنای اصلی سیزده بدر، گذراندن روز سیزدهم در طبیعت است.
فلسفه جشن سیزده بدر در ایران باستان
در سنت ایرانیان باستان، سیزده بدر جشنی برای گرامیداشت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی (اپوش)، بود. مردم پس از دوازده روز جشن نوروز در روز سیزدهم که به ایزد باران، تیر یا تشتر تعلق داشت، به دشت و صحرا می‌رفتند و با شادی و پایکوبی، از خداوند طلب بارش باران می‌کردند.
دعا و نیایش برای باران، ریشه در باورهای کهن ایرانیان پیش از زمان زرتشت داشت و هدف از این کار، پیروزی ایزد باران بر اپوش در سال جدید بود. ایرانیان باستان با رفتن به طبیعت در سیزده بدر به زیبایی‌ها و شگفتی‌های بهار احترام می‌گذاشتند. باور به عمر دوازده هزار‌ساله جهان در اسطوره‌های ایرانی، دلیل دیگری برای جشن سیزده بدر است. طبق این اسطوره‌ها، پس از دوازده هزار سال، جهان مادی پایان می‌یابد و انسان به جایگاه ابدی خود بازمی‌گردد. بنابراین، دوازده روز اول سال نمادی از عمر جهان و روز سیزدهم، نمادی از رهایی از جهان مادی و بازگشت به جهان معنوی است.
به همین دلیل، مردم در این روز به طبیعت می‌روند و با شادی و نشاط، روز سیزدهم را جشن می‌گیرند. همچنین، در این روز، سبزه سفره نوروز را به آب‌های روان می‌سپارند و برای داشتن سالی پربرکت دعا می‌کنند.
چرا سیزده بدر نحس تصور می‌شود؟
برخی از مردم وجود باور دارند که عدد سیزده را نحس است و همین باور موجب شده تا سیزدهمین روز فروردین ماه یا همان سیزده بدر را نحس تلقی کنند. البته هیچ دلیل قاطعی برای نحس بودن این عدد و این روز وجود ندارد و ریشه‌ی این باور در میان ایرانیان می‌تواند به عوامل مختلفی مرتبط باشد. برخی معتقدند که پس از ورود اسلام به ایران، تحت‌تأثیر اعراب که عدد سیزده را در تمامی ماه‌های قمری نحس می‌دانستند، این باور به اشتباه به روز سیزده نوروز نیز نسبت داده شد.
گروهی دیگر از محققان، ارتباط ایرانیان با مسیحیان در دوران صفویه را عامل انتقال باور نحسی عدد سیزده به فرهنگ ایرانی می‌دانند. در فرهنگ مسیحی، این باور به داستان یهودای اسخریوطی (یکی از حواریون حضرت عیسی)، بازمی‌گردد که با خیانت خود، باعث دستگیری و به صلیب کشیدن او شد. از آنجا که با پیوستن یهودا به جمع دوازده شاگرد، تعداد آن‌ها به سیزده نفر رسید، این عدد در میان مسیحیان نحس تلقی می‌شود.
همچنین، برخی به خاصیت بخش‌ناپذیری عدد سیزده در ریاضیات اشاره می‌کنند و آن را دلیلی بر نحس بودن این عدد می‌دانند. اما در ایران باستان، مردم چنین باوری نداشتند و سیزده بدر را روزی فرخنده و نمادی از پیروزی و تقدس می‌دانستند.
در ایران باستان ۱۳ بدر نحس است یا مقدس؟
در میان باورهای گوناگون، این پرسش مطرح است که آیا سیزده بدر در فرهنگ باستانی ایران، روزی نحس و شوم بوده است یا روزی مقدس و فرخنده؟ درحالی‌که در بسیاری از فرهنگ‌ها، عدد سیزده به‌عنوان نمادی از بدیمنی شناخته می‌شود، برخی بر این باوراند که ایرانیان باستان نیز چنین تصوری داشته‌اند. به همین دلیل، در روز سیزدهم فروردین با ترک خانه، قصد داشته‌اند تا بدی‌ها و نحسی‌ها را از خود دور کنند. اما با نگاهی دقیق‌تر به فرهنگ و باورهای ایرانیان باستان، می‌توان دریافت که این تصور چندان با واقعیت همخوانی ندارد.
عدد ۱۳؛ نحس یا مقدس؟
برخلاف تصور رایج، در فرهنگ ایرانیان باستان، عدد 13 نه‌تنها نحس نبوده، بلکه نمادی از گذر از مرحله‌ای به مرحله‌ی جدید و متعالی‌تر بوده است. در نظام فکری زرتشتی، عدد 12 نمادی از تکامل و تعادل کیهانی به شمار می‌رود و عدد 13، عددی است که این تعادل را شکسته و دوره‌ای نو را آغاز می‌کند. به عبارت دیگر عدد 13، نمادی از تحول، نو شدن و قدم برداشتن به‌سوی کمالی بالاتر است.
شیوه برگزاری جشن سیزده بدر در ایران باستان
در دوران ایران باستان هنگامی که سیزدهمین روز فروردین فرامی‌رسید، گویی نیمه دوم سال زراعی در سرزمین ایران شروع می‌شد. در این روز، نیاکان ما با دلی سرشار از امید به سالی نیک، به دشت‌ها و مزارع سرسبز می‌رفتند تا ایزد باران‌آور را نیایش کنند. در میان گل‌ها و گیاهان صحرایی، نوای شادی و ترانه‌های دلنشین به گوش می‌رسید و مردمان، سبزه‌های تازه روییده را گردآوری می‌کردند و با آن‌ها، آش‌ها و خوراکی‌های ویژه‌ای می‌پختند. به جز این آیین‌های شادمانه، باورهایی نیز وجود داشت که با تقدیر و سرنوشت گره‌خورده بود. فال‌گیری، گره زدن سبزه برای برآورده شدن آرزوها و آیین‌های بخت‌گشایی، نمونه‌هایی از این باورها است.
گره‌زدن سبزه؛ امید به خوشبختی و ازدواج
یکی از آیین‌های جالب سیزده بدر، گره‌زدن سبزه توسط دختران و پسران جوان است. ریشه این رسم که هنوز هم در بین ایرانیان رواج دارد، به باورهای قدیمی ایرانیان درباره طبیعت و نیروهای زندگی‌بخش برمی‌گردد. در باور زرتشتیان، سبزه نمادی از حیات و نیروی باروری است. به همین دلیل گره‌زدن سبزه و آرزوکردن، نوعی نیایش به طبیعت برای به دست آوردن خوشبختی و بخت نیکو به شمار می رود.
چرا باید سیزده بدر بیرون برویم؟
رفتار مردم در روز سیزده بدر، به‌خصوص رفتن به طبیعت از دیرباز مورد توجه بوده است. اینکه چرا ایرانیان از خانه‌های خود در این روز خارج می‌شوند، ریشه در باورها و سنت‌های کهن دارد. این موضوع را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد که عبارت‌اند از:
۱. پیوند با طبیعت و پایان جشن‌های نوروزی
در گذشته‌های دور، نوروز جشنی 12 روزه بود و روز 13 آن پایان رسمی این جشن محسوب می‌شد. مردم در این روز، با حضور در طبیعت، نوعی تجدید عهد با زمین و برکت‌های آن را به نمایش می‌گذاشتند. این عمل، نمادی از قدردانی از طبیعت و آغاز سالی نو با انرژی‌های مثبت بود.
۲. دفع نحسی عدد سیزده
برخی از باورها حاکی از آن است که عدد 13 در گذشته، نحس تلقی می‌شد. به همین دلیل، ایرانیان برای دورکردن انرژی منفی آن، روز سیزدهم را در طبیعت سپری می‌کردند. این عمل، نوعی رهایی از انرژی‌های منفی و ایجاد فضایی برای انرژی‌های مثبت بود.
۳. احترام به عناصر چهارگانه (آب، باد، خاک، آتش)
در آیین زرتشتی، چهارعنصر آب، باد، خاک و آتش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند. مردم با حضور در طبیعت در روز سیزده بدر، به این عناصر احترام می‌گذاشتند و ارتباط خود را با آن‌ها تقویت می‌کردند. این عمل، نمادی از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت و قدردانی از نعمت‌های آن بود.
۴. نمادی از رهایی و آزادی
سیزده بدر، فرصتی برای رهایی از ساختارهای سنتی و محدودیت‌های زندگی روزمره است. مردم در این روز، فارغ از دغدغه‌های کاری و مسئولیت‌ها به شادی، بازی و ارتباط با دیگران میپردازند. این عمل، نوعی تجدید انرژی و ایجاد فضایی برای آرامش و نشاط است.
آداب‌ورسوم سیزده بدر در ایران چیست؟
سیزده بدر، فراتر از گردش ساده، مجموعه‌ای از سنت‌ها و آیین‌های دیرینه‌ای است که در گوشه‌وکنار ایران به شیوه‌های گوناگون برگزار می‌شود. در این روز، مردم با رفتن به دامن طبیعت، به استقبال بهار و تجدید حیات زمین می‌روند. از مهم‌ترین آداب‌ورسوم ایرانیان در روز سیزده بدر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. رفتن به طبیعت و برپایی جشن در فضای باز
یکی از اصلی‌ترین رسوم سیزده بدر، پناه‌بردن به طبیعت است. مردم در این از صبح به سوی پارک‌ها، جنگل‌ها، کوهستان‌ها، حاشیه رودخانه‌ها و باغ‌های اطراف شهر روانه می‌شوند تا این روز را در کنار خانواده و دوستان خود سپری کنند. آن‌ها با خود خوراکی‌های متنوع می‌برند، غذاهای محلی تهیه می‌کنند و در فضایی سرشار از شادی و نشاط، به تفریح و بازی میپردازند.
۲. سبزه گره زدن؛ آرزوی خوشبختی و ازدواج
گره زدن سبزه، یکی از رسوم شناخته شده سیزده بدر است که به‌ویژه در میان جوانان رواج دارد. دختران و پسران جوان، هنگام گره زدن سبزه، آرزوی خوشبختی و ازدواج دارند و این عبارت را زمزمه می‌کنند: «سیزده بدر، سال دگر، خانه شوهر!». این رسم، بر این باور استوار است که گره زدن سبزه، گره از بخت باز کرده و آرزوها را برآورده می‌کند.
۳. رهاکردن سبزه در آب در سیزده بدر
پس از 12 روز نگهداری از سبزه‌های نوروزی، در روز سیزده بدر، مردم سبزه‌ها را به آب روان، می‌سپارند. این کار، نمادی از رها کردن بدی‌ها، بیماری‌ها و ناخوشی‌ها به طبیعت و طلب سالی پربار و شاد از زمین است.
۴. خوردن کاهو و سکنجبین در سیزده بدر
در بسیاری از مناطق ایران، خوردن کاهو و سکنجبین، یکی از سنت‌های دیرین سیزده بدر است. این خوراکی، به خنک شدن بدن پس از مصرف غذاهای چرب و شیرین نوروزی کمک می‌کند و نمادی از پاک‌سازی و تندرستی بدن است.
۵. پرتاب سنگ‌پشت سر؛ خداحافظی با بدی‌ها
در برخی از مناطق به‌ویژه در روستاها، مردم سنگی را پشت سرخود پرتاب می‌کنند تا ناخوشی‌ها و بلاها را از خود دور کنند. این رسم، ریشه در باورهای قدیمی ایرانیان دارد که سیزدهمین روز سال را روز رهایی از گذشته و آمادگی برای سالی نو می‌دانستند.
۶. بازی‌های سنتی و سرگرمی‌های گروهی
درگذشته، بازی‌های سنتی مانند طناب‌کشی، هفت‌سنگ، الک‌دولک و تاب‌بازی بخش جدایی‌ناپذیر سیزده بدر بود. این بازی‌ها، موجب تقویت روابط اجتماعی، ایجاد نشاط و دوری از انرژی‌های منفی می‌شد.
۷. دروغ سیزده؛ نسخه ایرانی اول آوریل
دروغ سیزده، یکی از رسوم جالب سیزده بدر است که شباهت‌هایی با «دروغ اول آوریل» در فرهنگ غربی دارد. در این روز، مردم دروغ‌های بی‌ضرر و خنده‌دار می‌گویند تا لحظات شادی را خلق کنند. این رسم نیز ریشه در تمایل ایرانیان به شادی و شوخ‌طبعی در این روز دارد.
روایات مختلف دررابطه‌با ۱۳ بدر
با نگاهی به تاریخ، متوجه می‌شویم که ایرانیان از دیرباز که تاریخ مکتوب به یاد دارد، پیرو آیین زرتشت بوده‌اند. در این آیین، که بنیان آن بر نیکی و پاکی استوار است، پندار پلیدی و نحسی جایگاهی ندارد. اما با گذر زمان و ورود فرهنگ‌های دیگر، به‌ویژه پس از دوران هخامنشیان، باورهای جدیدی در فرهنگ ایرانی رخنه کرد. در ادامه چند داستان معروف و شنیدنی را برای شما بازگو خواهیم کرد که برخی به مقدس بودن و برخی دیگر به نحسی روز 13 فروردین میپردازند. این داستان‌ها عبارت‌اند از:
۱. سیزده بدر در شاهنامه
شاهنامه فردوسی (اثر سترگ و جاودان ادبیات پارسی)، گنجینه‌ای ارزشمند از نمادها و آیین‌های کهن ایرانی است. اگرچه در این اثر حماسی به‌طور مستقیم به جشن سیزده بدر اشاره‌ای نشده، اما می‌توان رگه‌هایی از عناصر مرتبط با این روز مانند ستایش طبیعت، باور به نحسی عدد سیزده و آیین‌های نوروزی را در لابه‌لای داستان‌ها و اسطوره‌های آن جستجو کرد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند در شاهنامه با سیزده بدر پیوند داشته باشد، داستان جمشید و نوروز است. طبق اسطوره‌های ایرانی، جمشید پادشاهی فرهمند بود که نوروز را بنیان کرد و مردم را به شادی و پایکوبی فراخواند. در روایات باستانی آمده است که پس از 12 روز جشن‌وسرور، در روز سیزدهم مردم از خانه‌ها بیرون می‌رفتند و به دامن طبیعت پناه می‌بردند تا جشن نوروز را در آنجا به پایان برسانند.
از سوی دیگر، شاهنامه نیز بازتاب‌دهنده باورهای کهن ایرانیان درباره نحسی عدد 13 است. داستان سیاوش، شاهزاده‌ای پاک‌نهاد که در اوج شکوه و قدرت، قربانی دسیسه‌ها و بدخواهی‌ها می‌شود، می‌تواند نمادی از این باور باشد. سیاوش در لحظه‌ای که زندگی‌اش در معرض خطر قرار می‌گیرد، از شهر خارج شده و به طبیعت پناه می‌برد، اما در نهایت سرنوشت مقدر او رقم می‌خورد. این داستان می‌تواند تداعی‌کننده باورهای ایرانیان باستان درباره گذر از عدد 13 و رهایی از نحسی آن باشد.
۲. سیزده بدر، در ایران باستان و دوره ساسانی
آنچه از متون تاریخی و سنگ‌نوشته‌های به‌جامانده از دوران باستان مشخص است جشن سیزده بدر در دوره ساسانیان، باشکوه و جلال خاصی برگزار می‌شد. این جشن از دربار پادشاه آغاز می‌شد و به مدت شش روز، از سیزدهم تا هجدهم فروردین، ادامه می‌یافت. در این ایام، مردم از هر قشری می‌توانستند در مراسم و جشن‌های متنوعی که در سراسر کشور برپا می‌شد، شرکت کنند.
نمایش‌های گوناگون، موسیقی و رقص‌های آیینی، صرف غذاهای سنتی و ستایش طبیعت از جمله آداب‌ورسوم این جشن باستانی بود. اگرچه شکل‌وشمایل مراسم سیزده بدر در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده است، اما اصل برگزاری این جشن در طبیعت آن هم به‌صورت گروهی، از همان دوران باستان تا به امروز حفظ شده است.
۳. افسانه‌های مربوط به سیزده به در
درباره منشأ و پیدایش جشن سیزده بدر، روایات و افسانه‌های گوناگونی وجود دارد. اگرچه هیچ منبع موثقی برای اثبات قطعی این روایات در دست نیست، اما این افسانه‌ها، بیانگر باورها و اعتقادات مردم ایران باستان درباره این روز خاص است.
یکی از رایج‌ترین افسانه‌ها، به پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی در روز سیزدهم فروردین اشاره دارد. بر اساس این باور در این روز، ایزد باران با غلبه بر دیو خشکسالی، زمین را بار دیگر سیراب و آباد می‌کند و مردم نیز برای شکرگزاری از این نعمت الهی، به طبیعت پناه می‌برند و به جشن و شادی میپردازند. افسانه دیگری نیز به سیاوش (ایزد گیاهان)، اشاره دارد. بر اساس این روایت، سیاوش پس از مرگ، دوباره به شکل گیاه از زمین می‌روید و به طبیعت جان تازه‌ای می‌بخشد. مردم نیز در روز سیزدهم فروردین، با حضور در طبیعت، تولد دوباره سیاوش و سرسبزی زمین را جشن می‌گیرند.
در تمامی این افسانه‌ها، وجه مشترکی وجود دارد و آن، ستایش طبیعت و شکرگزاری از خداوند برای نعمت باران و سرسبزی است. مردم از دیرباز با حضور در طبیعت، برای بارش باران دعا می‌کردند و یا از خداوند برای بارش باران‌های بهاری و سرسبزی طبیعت سپاسگزاری می‌کردند.
۴. ماجرای یهودیان و ۱۳ بدر
در مورد نحسی روز سیزده بدر، روایتی وجود دارد که پای پادشاهی نالایق و پیروان آیینی دیگر را به میان می‌کشد. خشایارشا (فرزند داریوش بزرگ)، شخصیتی متفاوت با پدر داشت و پس از لشکرکشی به یونان، به خوش‌گذرانی و تفریح روی آورد. در یکی از جشن‌ها، او همسر خود (وشتی)، را مجبور به عملی شرم‌آور کرد. اما وشتی زنی باعزت نفس بود که از این کار سر باز زد و خشم شاه را برانگیخت.
این اتفاق فرصتی برای مردخای (یهودی نزدیک به دربار)، فراهم کرد تا برادرزاده خود (هدسه)، را به‌عنوان همسر جدید شاه معرفی کند. هدسه که بعدها به استر معروف شد، با زیرکی و داستان‌گویی، شاه را مجذوب خود کرد و نفوذ زیادی در دربار به دست آورد.
باگذشت زمان، استر از نفوذ خود برای انتصاب یهودیان در مناصب مهم حکومتی استفاده کرد. هامان (وزیر لایق خشایارشا)، به این جریان مشکوک شد و پس از بررسی، متوجه دسیسه استر و مردخای شد. هامان، شاه را از این ماجرا آگاه کرد، اما استر با زیرکی و فریبندگی، شاه را تحت‌تأثیر قرار داد و حکم اعدام هامان و آزادی یهودیان را از او گرفت.
پس از این واقعه، یهودیان با حمله به خانه‌های ایرانیان، دست به کشتار وسیعی زدند. روایات مختلف، تعداد کشته‌شدگان را بین هفتاد تا صد هزار نفر تخمین می‌زنند. این در حالی بود که دربار هخامنشی سال‌ها از محل مالیات مردم ایران، هزینه بازسازی معبد یهودیان را پرداخت می‌کرد.
بر اساس این روایت، ایرانیان از آن پس، روز سیزدهم فروردین را برای دوری از خطر، به طبیعت پناه می‌برند. یهودیان نیز در این روز، جشنی به نام پوریم برگزار می‌کنند و نماد هامان را به آتش می‌کشند. این داستان، که در میان یهودیان شناخته شده است، در میان ایرانیان کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
آیا سیزده بدر در دیگر فرهنگ‌ها هم وجود دارد؟
جشن‌هایی با مضمون مشابه سیزده بدر در فرهنگ‌های دیگر نیز وجود دارد. به‌عنوان‌مثال:
در چین: مردم در بهار جشن چینگ مینگ را برگزار می‌کنند که شامل دیدار از مقبره‌های نیاکان و گذراندن وقت در طبیعت است.
در اروپا: جشن‌های مرتبط با آغاز بهار مانند جشن مای دی (May Day) در انگلستان و کشورهای دیگر، به طبیعت‌گردی و جشن‌های سنتی اختصاص دارد.
در آمریکا: مراسمی مانند روز زمین (Earth Day) مردم را به گذراندن وقت در طبیعت و حفاظت از محیط‌زیست تشویق می‌کند.
سیزده بدر: رسمی در پیچ خم داستان و خرافه و احترام به طبیعت
سیزده بدر، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین آداب‌ورسوم نوروزی در ایران، نه‌تنها نمادی از پیوند ایرانیان با طبیعت و حیات است، بلکه جلوه‌ای از ارزش‌های فرهنگی اجتماعی و اعتقادی این سرزمین است. این سنت قدیمی، با قدمتی بلند که ریشه‌های آن در تاریخ و اسطوره‌های ایران زمین نهفته است در طول قرون متمادی دستخوش تغییر و تحولات زیادی داشته، اما همچنان به‌عنوان یکی از ارکان اصلی جشن‌های نوروزی در ایران پابرجاست و در قلب مردم این سرزمین جای دارد.
درک عمیق‌تر از ریشه‌ها، فلسفه و حقایق پشت این سنت ارزشمند، می‌توان به ما کمک کند تا ارزش‌های فرهنگی و تاریخی خود را بهتر بشناسیم و در حفظ، پاسداشت و انتقال آن‌ها به نسل‌های آینده کوشا باشیم. سیزده بدر، فرصتی برای تأمل در طبیعت، پیمان با ارزش‌های انسانی و فرهنگی همچنین تقویت پیوندهای اجتماعی است. بیایید با پاسداشت این سنت ارزشمند، به حفظ و انتقال این میراث گرانبها به نسل‌های آینده کمک کنیم.
div:empty {display: none;}
]]>
فرمول شادی و مثبت‌اندیشی را یاد بگیرید و با افسردگی خداحافظی کنید
۱۰،۰۰۰ تومان
div:empty {display: none;}
]]>
اصول و روش‌هایی کاملا عملی برای یادگیری سریع و ماندگار هر زبان جدید
