الهه جعفرزاده: شیمی‌درمانی (Chemotherapy) یکی از روش‌های درمان سرطان است که با استفاده از یک یا چند داروی شیمی‌درمانی انجام می‌شود. شیمی درمانی معمولاً با هدف درمان سرطان با استفاده از ترکیبی از داروها یا با هدف افزایش عمر بیمار، ممانعت از گسترش سرطان و رفع بعضی از علائم سرطان انجام می‌شود.
تاریخچه شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی اولین بار در آغاز قرن بیستم توسعه یافت، اگرچه در ابتدا به عنوان یک درمان سرطان در نظر گرفته نشد. طی مطالعات و مشاهدات به‌دست‌آمده در طول جنگ جهانی دوم مشخص شد تعدادی از افرادی که به لیمفوما (نوعی سرطان گلبول‌های سفید خون) مبتلا بودند، هنگامی که در معرض نیتروژن خردل قرار می‌گیرند، با تنفس این گاز بهبود موقت می‌یابند و تعداد گلبول‌های سفید خونشان به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
این یافته محققان را بر آن داشت تا بررسی کنند که آیا می‌توان از گاز خردل برای متوقف کردن رشد سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند، مانند سلول‌های سرطانی، استفاده کرد یا خیر.
در دهه ۱۹۴۰، دو فارماکولوژیست برجسته، آلفرد گیلمن و لوئیس گودمن، اثرات درمانی گاز خردل را در درمان لنفوم بررسی کردند و دریافتند که توده‌های تومور بیماران تا چند هفته پس از درمان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. این شروع استفاده از عوامل سیتوتوکسیک برای درمان سرطان بود. مطالعه اولیه در سال ۱۹۴۳ انجام شد و نتایج در سال ۱۹۴۶ منتشر شد.
استفاده از نیتروژن خردل برای لنفوم‌ها پس از انتشار مقاله در سال ۱۹۴۶ در ایالات متحده امریکا محبوبیت یافت. از آن زمان، جستجو برای داروهای ضد سرطان ادامه یافته است و هدف درمان با شیمی‌درمانی، از تسکین علائم به درمان سرطان تبدیل شده است.
مزیت عمده شیمی‌درمانی، توانایی آن در درمان سرطان گسترده یا متاستاتیک است، در حالی که جراحی و پرتودرمانی محدود به درمان سرطان‌هایی است که محدود به مناطق خاصی هستند.
ماجرای نخستین شیمی‌درمانی
پس از جنگ جهانی دوم، رویکرد مدرن‌تری جهت شیمی‌درمانی مورد بررسی قرار گرفت. یک آسیب‌شناس از دانشکده پزشکی‌هاروارد به نام «سیدنی فاربر» اثرات ضد سرطانی اسیدفولیک – یک ویتامین ضروری در متابولیسم DNA – را مورد مطالعه قرار داد.
او متوجه شده بود که اگر اسیدفولیک برای بیماران دارای کم‌خونی ناشی از سوءتغذیه تجویز شود، خون آنها به حالت طبیعی برمی‌گردد.
برای اولین بار، فاربر مقداری اسیدفولیک را به گروهی از کودکان مبتلا به لوسمی (سرطان خون) تزریق کرد که این کار منجر به بدخیم شدن سرطان در آن کودکان شد. این اقدامِ فاربر سبب برانگیختن خشم متخصصان اطفال بیمارستان شد، اما یک سوال مهم ذهن او را به خود مشغول کرد: «اگر یک داروی ضد فولات ذخیره اسیدفولیک خون را کاهش می‌داد، آیا می‌توانست لوسمی را هم مهارکند؟»
اولین فردی که این داروی ضدفولات به اسم آمینوپترین (اولین داروی شیمی‌درمانی) را دریافت کرد، یک کودک دو ساله مبتلا به لوسمی، به نام رابرت سندلر، بود که چندان امیدی هم به نجاتش وجود نداشت. اما خوشبختانه استفاده از این دارو باعث شد سرطان این پسر دو ساله فروکش کند و امیدی برای درمان سرطان با این روش جدید پیدا شود.
در سال ۱۹۴۸، این روش برای اولین بار منجر به بهبودی در کودکان مبتلا به لوسمی لنفوبلاستیک حاد شد و نشان داد که آنتی فولات‌ها پتانسیل بازگرداندن مغز استخوان طبیعی را دارند.
بنابراین کشف داروهای شیمی‌درمانی جدید و نجات تمام افرادی که با این روش بهبود پیدا کرده‌اند را مدیون زحمات این دانشمند بزرگ هستیم.
سیدنی فاربر
فاربر، پزشک آمریکایی متخصص اطفال و دانشمندی نامدار در حوزه آسیب‌شناسی بیماری‌های کودکان بود. او به سبب فعالیتش در حوزه سرطان و به‌کارگیری آنتاگونیست‌های اسید فولیک برای مبارزه با سرطان خون، که منجر به توسعه سایر داروهای شیمی‌درمانی علیه سایر بدخیمی‌ها شد، به عنوان پدر شیمی‌درمانی مدرن در نظر گرفته می‌شود.
نحوه عملکرد شیمی‌درمانی
داروهای شیمی‌درمانی معمولاً به صورت غیر اختصاصی تزریق شده و در تمام بدن پخش می‌شوند. این داروها تأثیر سایتوتوکسیک دارند و وارد سلول‌ها شده و با مهار میتوز و تقسیم سلولی یا با ایجاد اختلال در ساختار و عملکرد دی‌ان‌ای و جلوگیری از ترمیم و بازسازی دی‌ان‌ای مانع از تکثیر سلول‌های سرطانی و رشد و گسترش آنها می‌شوند. شیمی‌درمانی ممکن است همراه با سایر روش‌های درمان سرطان مانند پرتودرمانی، جراحی و گرماافزایی انجام گیرد.
انجام مراحل شیمی درمانی باید در فاصله‌های زمانی منظم تکرار شود تا بتواند از رشد و تکثیر سریع سلول‌های سرطانی جلوگیری کند. این شیوه درمان با استفاده از روش‌های زیر بر سلول‌های سرطانی تاثیر می‌گذارد:
تخریب بخشی از سلول سرطانی
توقف رشد سلول‌های سرطانی
قطع تغذیه مورد نیاز سلول سرطانی.
بسته به نوع سرطان و وضعیت فرد، داروها به شکل تزریقی (تزریق عضلانی، زیرجلدی، وریدی، اینتراکتاکال، تزریق داخل حفره صفاقی، تزریق داخل شریانی) یا به‌صورت خوراکی (قرص، کپسول و شربت) تجویز می‌شوند.
گاهی نیاز است بیمار تحت نظر مداوم متخصص انکولوژی قرار بگیرد. به همین دلیل در این شرایط بستری شدن در بیمارستان الزامی خواهد بود. اما در مواردی بیمار می‌تواند داروها را در منزل خود دریافت کند و نیازی به حضور در بیمارستان نیست.
عوارض شیمی‌درمانی چیست؟
این نوع درمان هم‌چنین ممکن است اثرات جانبی منفی بر سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن مانند مغز استخوان، دستگاه گوارش و فولیکول مو داشته باشد و منجر به ریزش موها، نارسایی مغز استخوان، سرکوب سیستم ایمنی، مشکلات پوستی، مشکل در ناخن‌ها و التهاب مخاط شود.
فولیکول‌های مو، پوست و سلول‌هایی که مجرای گوارشی را می‌پوشانند، از سریع‌ترین سلول‌های بدن انسان هستند که رشد می‌کنند و بنابراین بیشترین حساسیت را نسبت به اثرات شیمی‌درمانی دارند. به همین دلیل است که بیماران ممکن است به ترتیب دچار ریزش مو، بثورات و اسهال شوند.
قابل ذکر است که در سال‌های اخیر، پیشبرد درمان‌ها به منظور اثربخشی بیشتر و ایجاد عوارض جانبی کمتر هدفمندتر شده‌اند و این کار همچنان ادامه دارد.
منابع:
ottawacitizen
health
oncolink
۴۷۲۳۲
