به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، عملیات «توکل» ازجمله عملیات‌های محدود و ناموفق در اولین سال جنگ تحمیلی بود که در ۲۰ و ۲۱ دی ماه ۱۳۵۹ انجام شد. در سالروز این عملیات طی گفتگوی کوتاهی با محمد مطواعی جانشین تیپ پیاده سقز، جانشین سازمان ایثارگران نیروی زمینی ارتش و راوی دفاع مقدس به بررسی زمینه‌ها و پیامدهای برگزاری عملیات توکل پرداخته‌ایم که مشروح آن در ادامه از نظر می‌گذرد.
در خصوص عملیات توکل و علت شروع، روند عملیات و خاتمه آن توضیحات خود را بفرمایید.
ارتش متجاوز عراق با این استراتژی وارد جنگ با ایران شد که ما یک روزه خرمشهر، سه روزه خوزستان و یک هفته تهران و حکومت جمهوری اسلامی را سرنگون می‌کنیم. آن‌ها با این نیت در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، در ۹۰۰ کیلومتر خط مرز مشترک ایران و عراق به ما حمله کردند. یعنی وقتی قوای عراق در یک مهر ۵۹، با ۱۲ تا لشکر پیاده و ۲۷ مکانیزه و حدود ۳۷ تا تیپ به ایران هجوم آوردند، آن روز فقط و فقط لشکر ۹۲ زرهی خوزستان و لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه به اضافه دو گروه رزمی از شیراز و تهران به علاوه تکاوران نیروی دریایی که از کرمانشاه آمده بودند و نیروهای ژاندارمری که در مرزها مستقر بودند و نیروهای شهربانی و نیروهای مردمی بسیجی، مردانه مقاومت کردند تا سایر نیروها برسند. قوای عراقی در روزهای اول جنگ چون آماده بودند توانستند ۱۲ تا ۱۴ هزار کیلومتر از خاک ایرا ن را بگیرند.
نیروی زمینی ارتش که مسئولیت حفظ مرزها را به عهده داشت در سال اول جنگ تحمیلی ۲۵ عملیات آفندی انجام داد. یعنی حملاتی که ایرانی‌ها انجام دادند در مقابل ۵۲ حمله کوچک و بزرگی که عراقی‌ها انجام دادند. از این ۲۵ عملیات، نهمین عملیات، عملیات «توکل» در آبادان بود. عملیات آفندی بیستم دی ۱۳۵۹ شروع شد. به علت حساسیت فوق‌العاده محاصره جزیره آبادان و احتمال اشغال آن توسط نیروهای متجاوز عراقی، مقامات مسئول جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کردند تا هرچه زودتر قوای متجاوز را به غرب رودخانه‌ی کارون عقب برانند.
یکی از اقدامات جدی برای وصول به این هدف، طراحی عملیات توکل بود. ستاد مشترک ارتش به نیروی زمینی اعلام کرد که تقدم عملیات در صحنه عملیات خوزستان، دفاع از جزیره آبادان و عقب راندن نیروهای اشغالگر از سرپل شرق کارون است. عملیات توکل با فرماندهی ستاد اروند و زیر نظر ستاد مشترک ارتش، طرح‌ریزی و اجرا شد. تک محدودی برای سد کردن پیش‌روی نیروهای متجاوز عراقی در جاده ماهشهر- آبادان و در منطقه فیاضیه و ذوالفقاری آبادان با هدف پاک‌سازی جاده‌ی ماهشهر آبادان و تأمین قسمت شرقی رودخانه‌ی کارون در بیستم دی تا بیست‌ویکم دی ۱۳۵۹، به مدت یک روز با نام توکل انجام گرفت که عملیاتی ناموفق بود.
در خصوص ناموفق بودن عملیات توضیح دهید؟
طرح این عملیات را «ستاد اروند» یعنی منطقه عملیاتی کنار آبادان داده بودند به ژاندارمری که مسئولیت آن با آن‌ها بود؛ اما ستاد اروند از خودش نیرویی نداشت و نیروهای حاضر در منطقه را که به ستاد می‌دادند جمع‌آوری می‌کرد و تعلیم داده بود و این عملیات در ۲۰ دی ماه اجرا شد. طبق مدارک موجود، دشمن در روز نوزدهم دی از حمله احتمالی فرماندهی اروند آگاهی کامل پیدا کرده بود؛ زیرا در این روز، آتش‌های سنگین دشمن در منطقه یگان‌های اروند اجرا و فعالیت هوایی دشمن تشدید شد و یگان‌های تقویتی دشمن، به منطقه سرپل اشغالی وارد شدند.
پیش‌روی یگان‌ها در ابتدا با موفقیت کامل ادامه داشت؛ ولی در ساعت ۰۶:۳۰ به علت روشن شدن هوا و نبودن وسایل مهندسی کافی از قبیل بلدوزر و گریدر و به علت انهدام تعدادی از گریدرها و پیش‌روی بیش از حد بعضی از یگان‌ها و رسیدن نیروهای کمکی به دشمن و نابرابری نیروهای موجود، موفقیت مقدور نشد و عملیات شکست خورد. علی‌رغم این‌که تعدادی از سنگرهای دشمن در عمق منطقه پدافندی به وسیله نیروهای خودی اشغال و واحدها موفق به ایجاد رخنه در همه‌ی نقاط شدند؛ به علت فشار دشمن، موفق به نگهداری مواضع نشده و دوباره به مواضع اولیه خود مراجعت کردند.
گردان ۱۴۴ پیاده مأموریت داشت ضمن تأمین منطقه عقب تیپ ۳۷ زرهی شیراز، پهلوی راست تیپ را هم حفاظت کند و پس از اشغال هدف به وسیله تیپ ۳۷ زرهی، مأموریت پدافند از منطقه جدید را به عهده بگیرد. نیروهای خودی شرکت‌کننده در این عملیات، شامل تیپ ۳۷ زرهی به فرماندهی سرهنگ زرهی مجید صارمی، گروه رزمی ۲۴۶ تانک از لشکر ۷۷ پیاده خراسان به فرماندهی سرگرد زرهی رمضان‌علی کریمی، گردان ۱۴۴ پیاده از لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) به فرماندهی سرگرد پیاده فرض‌الله شاهین‌راد، به همراه نیروهای ژاندارمری، نیروهای مردمی و گروه جنگ‌های نامنظم بود. نیروهای دشمن نیز شامل دو تیپ از لشکر ۳ و دو تیپ از لشکر ۵ و دو تیپ از لشکر ۱۱ ارتش عراق که جمعا ۶ تیپ بودند.
فرماندهی اروند، عملیات توکل را در پنج مرحله طراحی کرده بود. رزمندگان ایران اسلامی، عملیات خود را جهت پاک‌سازی منطقه از نیروهای متجاوز عراقی شروع کرده و در سه‌راهی آبادان و کوی ذوالفقاریه با حمله یگان‌های پیاده ارتش، خط پدافندی نیروهای متجاوز عراقی شکسته شد و تعدادی از سربازان عراقی به اسارت درآمدند؛ ولی در محورهای دیگر، موفقیتی حاصل نشد و یگان‌های زرهی نتوانستند پیش‌روی قابل ملاحظه‌ای انجام دهند و با توجه به عدم موفقیت مرحله اول، مراحل دیگر نیز انجام نگرفت.
خلبانان هوانیروز ارتش در عملیات توکل، با به‌کارگیری سیزده فروند بالگرد و ۶۵ ساعت پرواز، با هدف قراردادن تانک‌ها و ادوات سنگین دشمن، ۷۳ مجروح را تخلیه و سه تُن مهمات و تدارکات را به منطقه حمل کردند. نتیجه عملیات: تعدادی از نفرات عراقی کشته و زخمی شدند. نود دستگاه تانک، شصت دستگاه نفربر و پنج دستگاه خودرو، تعدادی زاغه مهمات و مخازن نفتی فاو منهدم شد. آمار تلفات نیروی زمینی ارتش ۳۳۸ شهید، مجروح و اسیر و گم‌شده و آمار تلفات ژاندارمری: ۱۸۶ شهید، مجروح و اسیر و گم‌شده و جمع کل تلفات نیز ۵۱۴ نفر است. همچنین ۲۴ دستگاه تانک و چهار دستگاه نفربر زرهی نیروهای ایرانی منهدم شد. نکته مهم این عملیات این است که ما ۲۵ عملیات در سال ۵۹ داشتیم که درست ۵ عملیات ناموفق داشتیم ولی ۲۰ عملیات موفق داشتیم. و این نشان از قدرتمندی ایران بود که توانایی اجرای عملیات را دارد توقع و پیش‌بینی که ارتش عراق و ۳۴ کشور حامی عراق نداشتند.
مهم‌ترین دستاورد ایران در عملیات‌های اولین سال شروع جنگ جرات و جسارت ایران در طرح‌ریزی و اجرای عملیات‌های گوناگون و پی‌در پی بود. همین عملیات‌ها باعث می‌شود که ما در سال دوم جنگ عملیات‌های گسترده و موفق «فتح‌المبین» و «بیت‌المقدس» را انجام دهیم. سردار غلامی می‌گوید که کوچک‌ترین حرکتی که در سال اول جنگ انجام شد و باعث مقاومت در برابر ارتش تا دندان مسلح عراق شد، بالاتر از عملیات رمضان هست که ده تا لشکر ایرانی در آن شرکت داشتند. موقعیت زمانی و مکانی عملیات توکل از این جهت مهم است که در سال اول جنگ انجام شد و در حالی که ارتش عراق ۱۲۰۰۰ کیلومتر از خاک ایران را اشغال کرده بود.
۲۵۹
